Kary umowne są nieodłącznym elementem wielu umów, w szczególności zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami.  Co prawda klauzula dotycząca kary umownej ma charakter dobrowolny. Dodatkowo dla ważności umowy wcale nie musi być w niej zawierana to w wielu przypadkach może okazać się ona niezbędna. Właściwe ich sformułowanie i stosowanie może znacząco wpłynąć na skuteczność i efektywność zawieranych umów. Jednak, o czym warto pamiętać? Postanowienia umowne dotyczące kary umownej, aby były skuteczne i spełniały swoją funkcje muszą być sformułowane w prawidłowy sposób.  W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej temu, czym jest kara umowna? Jakie pełni funkcje? oraz w jaki sposób należy ją prawidłowo zastrzec?

Kara umowna – co to takiego?

Klauzula umowna dotycząca zastrzeżenia kary umownej stanowi dodatkowe postanowienie umowy, które można wprowadzić w zasadzie do każdej umowy między przedsiębiorcami. Sama kara umowna stanowi określoną w pieniądzu sankcje na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania niepieniężnych obowiązków przez drugą stronę. Pamiętać należy, iż „niewykonane lub nienależycie wykonane” zobowiązanie musi mieć charakter niepieniężny. Karą umowną nie może być więc zabezpieczone zobowiązanie do zapłaty określonej kwoty w określonym terminie. A tylko „wykonania” pewnej czynności lub powstrzymania się właśnie od tego. Stąd kara umowna może zostać wprowadzona w związku z powstaniem opóźnienia z wykonaniem przedmiotu umowy, odstąpieniem od umowy z winy jednej ze stron, naruszeniem innych postanowień umownych np. zakazu konkurencji, poufności i tym podobnych.

Charakter odszkodowawczy kary umownej

Kara umowa posiada charakter odszkodowawczy i ma stanowić rekompensatę dla strony, na której rzecz została zastrzeżona za powstałą szkodę. Przyjąć trzeba, że forma odszkodowania wynikająca z zastrzeżonej kary umownej ma charakter ryczałtowy. Jest on z góry określony i niezależny od realnej szkody. Istotnym bowiem jest, że strona, której przysługuje kara umowna – wierzyciel – nie jest zobowiązana do wykazywania powstałej szkody. Ani też tym bardziej związku przyczynowo – skutkowego między nieprawidłowym zachowaniem kontrahenta a jej (tej szkody) rozmiarem. Wystarczającym jest tylko wykazanie faktu, że doszło do niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz faktu, że strony umowy zastrzegły na tą okoliczność karę umowną. Oznacza to, że żadna szkoda po stronie wierzyciela wystąpić nie musi. Wystarczy jedynie fakt, że spełnione zostały przesłanki zastrzeżone w klauzuli.

Porozmawiaj z ekspertem 🎯

Borykasz się z zagadnieniem, które tutaj poruszyłem? Skontaktuj się ze mną! Wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązanie dla Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja

Zastrzeżenie kary umownej – o czym warto pamiętać?

Aby doszło do skutecznego zastrzeżenia kary umownej postanowienie przede wszystkim powinno zawierać dokładne określenie zdarzenia, z którego wystąpieniem lub jego brakiem wiąże się obowiązek zapłaty kary oraz określenie sumy pieniężnej mającej stanowić rekompensatę za naprawienie szkody wynikającej z nienależytego lub całkowitego niewykonania umowy.  Treść postanowień musi być na tyle precyzyjna, aby pozwalały uniknąć wątpliwości. W innym wypadku może dojść do stwierdzenia nieważności takiego postanowienia, albo uznania, że nie dotyczy ono akurat tej sytuacji, z którą w danym przypadku mamy do czynienia.

Warto wskazać, iż główną przyczyną stwierdzenia nieważności postanowienia o karze umownej jest błędne określenie zobowiązania. Poprzez np. niejasne określenie okoliczności będących przesłanką naliczenia kary, czy określenie ich w taki sposób, że nie będą one adekwatne do umowy, którą zabezpieczają – np. zbyt wysokie względem wynagrodzenia. Co ciekawe w przypadku zastrzeżenia wysokości kary pieniężnej, czy też sposobu jej obliczania również często zdarzają się błędy. Pamiętać należy, iż zgodnie z treścią przepisu art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego – który to stanowi podstawę do ustanowienia kary umownej – zapłata kary umownej nastąpi przez zapłatę określonej sumy.

Co prawda z treści powyższego przepisu wywieść można by, że kara umowna musi być zastrzeżona wyłącznie poprzez wskazanie konkretnej, precyzyjnej kwoty jednak to też nie jest prawda. Otóż zastrzegając karę umowną możemy w zupełnie odmienny sposób określić jej wysokość. Na przykład poprzez wskazanie określonego procentu wynagrodzenia za wykonanie umowy lub innego sposobu jej wyliczenia. W orzecznictwie przyjmuje się, że wysokość kary umownej może nastąpić poprzez określenie kryteriów na podstawie, których obliczona zostanie wysokość kary umownej. Istotnym jest tutaj fakt, że sposób czy podstawa do obliczenia wysokości kary umownej musi być znana w chwili zawierania umowy. Nie można zastrzec, że kryteria te powstaną w przyszłości.

Możemy przyjąć, że kara taka może zostać określona poprzez wskazanie konkretnej sumy np. 5000 złotych za dopuszczenie się naruszenia,  poprzez określenie % kwoty, 2% wartości wynagrodzenia brutto za każdy dzień zwłoki. Warto pamiętać, że określając wysokość kary umownej w odniesieniu do wynagrodzenie trzeba wskazać czy chodzi o wynagrodzenie w kwocie brutto czy netto. Zwróćmy tu też uwagę na precyzję naszego postanowienia, ponieważ później niejednokrotnie widzi się kary umowne zastrzeżone dla przykładu od powierzchni, czy objętości ponieważ ktoś omyłkowo odwołał się do % przedmiotu umowy, a nie wynagrodzenia za jego wykonanie.

Przy zastrzeganiu kary umownej a w zasadzie określaniu jej wysokości warto również uwzględnić adekwatności jej wysokości do wysokości wynagrodzenia umownego czy też przedmiotu objętego ochroną przez tą karę. W innym wypadku kara taka może zostać zmniejszona – tzw. miarkowanie kary umownej, o czy w dalszej części.  Wskazać bowiem należy, iż kara tak musi posiadać proporcjonalną wartość co do umowy.

Jak prawidłowo oszacować wysokość kary umownej?

W celu oszacowania wysokości kary umownej warto wziąć pod uwagę poniższe kwestie:

• rzeczywiste ryzyko strat. Jak duże straty może ponieść wierzyciel w przypadku niewykonania umowy przez dłużnika?
• Wartość zobowiązania: Wysokość kary powinna odzwierciedlać wartość głównego zobowiązania.
• Bieżące praktyki rynkowe: Co jest standardem w danej branży?

Uwzględnienie powyższych zapewne pozwoli zminimalizować ryzyko uznania kary za rażąco wygórowanej, o jej podstawą do jej miarkowania przez sąd.

Miarkowanie kary umownej

Jak wspomniałem powyżej niekiedy zdarza się, ze kara umowna może ulec miarkowaniu czyli stosownemu obniżeniu jej wysokości. Można więc, powiedzieć, że miarkowanie to weryfikacja wysokości kary umownej, a następnie jej zmniejszenie. Uspokoję od razu – miarkowanie kary umownej nie ma nic wspólnego z nieważnością postanowienia ją zastrzegającego, ale może spowodować, że przegramy w znacznej części kosztowny proces sądowy.

Istotnym jest, że do miarkowania dochodzi wyłącznie na wniosek dłużnika skierowany do sądu. Warto dodać, że dłużnik nie może zrzec się prawa do miarkowania kary. Postanowienie w tym przedmiocie będzie nieważne bo i finalna możliwość oceny takiego wygórowania kary umownej może mieć miejsce po jej naliczeniu. Ostateczna decyzja o ewentualnym zmniejszeniu kary umownej opiera się na różnych kryteriach i jest wynikiem oceny całokształtu okoliczności konkretnej sprawy.

Za podstawę do miarkowania kary umownej może zostać uznane:

• wykonanie zobowiązania, które zostało zabezpieczone karą umowną, w znacznej części,
• rażące wygórowanie zastrzeżonej kary.

Ocena, czy kara jest “rażąco wygórowana”, wymaga analizy wielu aspektów, takich jak wysokość powstałej szkody, przedmiot umowy, czy sposób jej ukształtowania oraz jej adekwatność do chronionego interesu strony, która taką karę zastrzegła na swoją rzecz. Warto dodać, że zgodnie z orzecznictwem za kara umowna może być uznana za rażąco wygórowaną gdy jest ona równa bądź zbliżona do wysokości wykonanego z opóźnieniem zobowiązania, w związku z którym ją przewidziano. Nie jest jednak wykluczona w tej wysokości, jeżeli dłużnik za okres, za który została wyliczona nie spełnił świadczenia w ogóle. W takim bowiem wypadku musiałby podważać ważność umowy w zakresie wysokości kary umownej, ze względu na jej sprzeczność z prawem bądź zasadami współżycia społecznego[1].

[1] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2005 r., sygnatura akt: II CK 420/04

Odszkodowanie przewyższające karę umowną

Sytuacje, w której kara umowna jest zbyt uciążliwa dla stronny, która ma ją zapłacić i powinna być miarkowana już omówiłem. Co jednak jeśli szkoda była finalnie wyższa od zastrzeżonej na daną okoliczność kary umownej? Jak już pisałem kara umowna stanowi zryczałtowaną formę odszkodowania. Oznaczać to powinno, że co do zasady nie ma znaczenia czy kara umowna jest wystarczająca do naprawienia szkody powstałej w związku z dopuszczeniem się zachowania dłużnika z którym wiąże się naliczenie kary. Zasadą więc będzie, że odszkodowanie „powyżej” zastrzeżonej kary umownej nie będzie dopuszczalne. Niemniej jednak Kodeks cywilny wprowadza od tej zasady pewien wyjątek. I tak wierzyciel może dochodzić od dłużnika odszkodowania przewyższającego zastrzeżoną na dany wypadek karę umowną w sytuacji, gdy zastrzeżone zostało to wprost w umowie. Najczęściej postanowienie takie formułowane jest w następujący sposób.

„W przypadku, gdyby powstała szkoda przewyższała wysokość kary umownej zastrzeżonej na okoliczność wskazaną w  ust. 1 Zamawiający uprawniony jest do dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.”

W tym wypadku istotnym jest, że wierzyciel dochodzi wówczas odszkodowania na zasadach ogólnych czyli odmiennie niż w przypadku naliczania kary umownej musi wykazać szkodę, jej wysokość oraz związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy zachowaniem dłużnika a powstałą szkodą. Dochodzenie roszczenia na zasadach ogólnych jest więc dla wierzyciela nieco trudniejsze bowiem musi wykazać on szereg okoliczności stanowiących podstawę do żądania odszkodowania.

Podsumowanie

Kara umowna to niezwykle przydatne narzędzie w praktyce gospodarczej. Jednak jej niewłaściwe sformułowanie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych. Pamiętać należy, iż zastrzeżenie kary umownej zapewni nam przede wszystkim łatwiejszą drogę do dochodzenia należności z tytułu nienależytego wykonania umowy, a to ze względu na fakt, iż wystarczającym będzie jedynie wskazanie na zastrzeżenie w umowie kary oraz dopuszczenie się przez dłużnika zachowania opisanego w ramach tejże klauzuli.

Sporządzając klauzulę dotyczącą kary umownej warto pamiętać, aby w odpowiedni sposób określić okoliczności stanowiące podstawę do jej naliczenia, sposób jej obliczenia czy wysokość, tak aby nie doprowadzić do nieważności takiego postanowienia. Stąd pomocnym może okazać się skorzystanie z usług prawnika, który pomoże Ci uniknąć potencjalnych pułapek i problemów prawnych. Z odpowiednim wsparciem, kara umowna może stać się skutecznym zabezpieczeniem Twoich interesów. Bez wiedzy jak jej używać może być jednak przysłowiowym gwoździem do trumny w Twoim biznesie.

Daniel Sobota
RADCA PRAWNY

Prowadzę sprawy gospodarcze oraz reprezentuję przedsiębiorców w sporach sądowych. Zajmuję się również sporządzaniem i audytowaniem umów oraz dokumentów korporacyjnych. Ponadto prowadzę sprawy związane z ochroną danych osobowych oraz pomagam firmom w wypełnianiu obowiązków związanych z rejestrem BDO.

Skontaktuj się ze mną, chętnie odpowiem na Twoje pytania dotyczące naszej oferty i przedstawię rozwiązania dostosowane do Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja