Odpowiedzialności pracowniczej wynika z Kodeksu Pracy. Podlegają mu osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru oraz spółdzielczej umowy o pracę. Przez pojęcie „odpowiedzialność pracownicza” należy rozumieć odpowiedzialność uregulowaną w Kodeksie Pracy, choć pracownik może ponosić także odpowiedzialność w pewnych sytuacjach na ogólnych zasadach wynikających  z Kodeksu cywilnego, czy też Kodeksu karnego. Z perspektywy pracodawcy ważnym jest, aby wiedzieć jak kształtują się zasady odpowiedzialności pracowniczej. Zarazem co ewentualnie można rozbić, aby odpowiedzialność tak była właściwie zoptymalizowana w kontekście prowadzonej przez daną firmę działalności.

Odpowiedzialność materialna i karna pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy

Kodeks Pracy rozróżnia dwie kategorie odpowiedzialności pracownika względem pracodawcy za szkodę wyrządzoną w trakcie wykonywania obowiązków pracowniczych:

• Odpowiedzialność materialna (ponoszona na zasadach ogólnych)
• Odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone (ponoszona na zasadach szczególnych)

Porozmawiaj z ekspertem 🎯

Borykasz się z zagadnieniem, które tutaj poruszyłem? Skontaktuj się ze mną! Wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązanie dla Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja

Zasady ogólne odpowiedzialności materialnej i karnej pracownika

Jeśli chodzi o odpowiedzialność pracowniczą to pierwszą i podstawową kwestią, aby mówić o odpowiedzialności pracownika za szkodę jest konieczność wystąpienia łącznego wystąpienia szkody oraz spowodowanie tej szkody niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych z winy pracownika. Co istotne, szkoda i zachowanie pracownika muszą pozostawać z normalnym związku przyczynowym. Innymi słowy, aby pracownik mógł odpowiadać za szkodę musi dojść do zawinionego zaniedbania z jego strony. Z kolei, które spowoduje majątkowy uszczerbek pracodawcy, a uszczerbek ten musi być normalnym następstwem zaniedbania. Jeżeli pracownik wyrządził szkodę nieumyślnie, wówczas wysokość odszkodowania należnego pracodawcy nie może przekroczyć sumy trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika. Jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie, wtedy pracownik zobowiązany jest do naprawienia szkody na rzecz pracodawcy. W całości, czyli na normalnych zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym.

Pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. Pracownik nie ponosi także ryzyka związanego z działalnością pracodawcy. W szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.  Dla przykładu, handlowiec nie może ponosić odpowiedzialności za to, że kontrahent nie zapłacił faktury VAT za zakupiony towar. Kolejny przykład: kierowca nie może ponosić odpowiedzialność za zwiększone koszty transportu związane z natężonym ruchem granicznym.

Istotnym jest także i to, że pracownik nie podnosi odpowiedzialności za utracone korzyści pracodawcy, a jedynie za jego rzeczywistą szkodę. Przykładem tego będzie okoliczność zniszczenia towaru,  gdzie pracodawca będzie mógł dochodzić kosztów jego wytworzenia, ale już je marży związanej z jego sprzedażą. Inaczej będzie tylko w przypadku, gdy pracownik odpowiada za działania wyrządzone z winy umyślnej. Będzie to odpowiedzialność na zasadach wynikających z Kodeksu cywilnego, a nie Kodeksu pracy

Wyrządzenie szkody osobie trzeciej a odpowiedzialność materialna i karna pracownika

Należy podkreślić, że w przypadku wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu pracy szkody osobie trzeciej, to na pracodawcy spoczywa obowiązek naprawienia tej szkody. Będzie on jednak mógł oczekiwać od pracownika zwrotu poniesionych kosztów naprawy wyrządzonej przez niego szkody (tzw. roszczenie regresowe). Wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej przez pracownika odpowiedzialność ponosić będzie co prawda pracownik. Jednakże warto podkreślić, iż górna granica odpowiedzialności pracownika będzie uzależniona od okoliczności, o których pisałem już powyżej.

Zasady odpowiedzialności materialnej i karnej pracownika za szkodę w mieniu powierzonym

Zasady odpowiedzialności zmieniają się jednak jeśli mamy do czynienia z mieniem powierzonym. Za szkodę w mieniu powierzonym, pracownik odpowiada w pełnej wysokości niezależnie od tego, czy szkoda powstała z winy umyślnej, czy też nieumyślnej. Przez odpowiedzialność w pełnej wysokości, rozumie się odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty i utraconych korzyści.

Pracownik ponosi pełną odpowiedzialność od chwili samego faktu prawidłowego powierzenia mienia. Mowa tu o takim jak: pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, a także narzędzia i instrumenty a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Mienie to jednak, musi zostać powierzone pracownikowi w sposób prawidłowy, (np. za pomocą protokołu zdawczo – odbiorczego, pokwitowania ze strony pracownika). Pracodawca musi wydać ściśle określone mienie, którego rodzaj, ilość i wartość są znane pracownikowi i którego posiadanie objął po uprzednim wyrażeniu na to zgody.

Pracownik może zwolnić się od odpowiedzialności, ale tylko udowadniając, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. W szczególności wskutek nie zapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.

W Kodeksie Pracy dopuszczono także możliwość ponoszenia wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone im mienie łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Podstawą wspólnej odpowiedzialności materialnej jest umowa o współodpowiedzialności materialnej zawarta przez pracowników z pracodawcą na piśmie pod rygorem nieważności.

Pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną, odpowiadają w częściach określonych w umowie. Jednak w razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez niektórych z nich, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody. Co istotne, w przypadku wspólnego powierzenia mienia sam fakt podpisania umowy w tym zakresie nie kończy kwestii odpowiedzialności pracowników. W zasadzie co najwyżej ją zaczyna. Rzecz w tym, że przepisy wprowadzają wiele formalności. W tym związanych z inwentaryzacjami i sposobami ich przeprowadzania, których zaniechanie zniweczy skutki umowy o współodpowiedzialności za mienie powierzone.

Zasady dochodzenia roszczeń a odpowiedzialność materialna i karna pracownika

Z perspektywy pracodawcy nie bez znaczenia są też kwestie związane z dochodzeniem roszczeń od pracownika. Przede wszystkim można w tym zakresie wystąpić do sądu. Kwestie proceduralne mogłyby stanowić odrębny artykuł. Tu skupię się tylko na jednym zagadnieniu. A mianowicie tym, która ze stron jest zobowiązana do dowodzenia jakich okoliczności, czyli tak zwanym ciężarze dowodowym. Warto pamiętać, że na pracodawcy ciąży obowiązek udowodnienia, że pracownik jest odpowiedzialny za szkodę. Na pracowniku spoczywa natomiast ciężar udowodnienia, że do powstania szkody lub jej zwiększenia przyczynił się pracodawca lub inne osoby.

Co istotne, sprawa odpowiedzialności pracowniczej wcale nie musi zakończyć się w sądzie. Ponieważ pracownik i pracodawca mogą zawrzeć ugodę w sprawie o naprawienie szkody, a pracownik może wyrazić dodatkowo zgodę na potrąceniu ustalonej kwoty ze swojego wynagrodzenia. Co jednak może mieć miejsce jedynie w granicach przewidzianych w Kodeksie pracy. Często zachętą do zawarcia ugody może być dla pracownika ustalenie odszkodowania na niższym niż rzeczywisty pułapie. To jest obniżenie go dla przykładu o koszty związane z sądowym dochodzeniem roszczeń. Przy zawieraniu ugody należy uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy, stopień winy pracownika i jego stosunku do obowiązków pracowniczych.

Odpowiedzialność karna pracownika

Niezależnie od powyższych rodzajów odpowiedzialności pracownika względem pracodawcy, pracownik może ponosić odpowiedzialność karną. Za zachowania stanowiące naruszenie obowiązków pracowniczych, które zarazem stanowią przestępstwo.

Ponoszenie odpowiedzialności typu prawno – karnego jest niezależne (równorzędne)
od wcześniej omawianych form odpowiedzialności. Odpowiedzialność karna może być wynikiem naruszenia obowiązków pracowniczych stanowiących przestępstwo w rozumieniu Kodeksu Karnego. Mogą być to zarówno przestępstwa przeciwko mieniu związane czy to z umyślnym zniszczeniu rzeczy, np. sprzętu pracodawcy w ramach odegrania się dla przykładu za wypowiedzenie umowy, czy kradzieży albo przywłaszczenia. Katalog jest tu jednak w dużo szerszy. Finalnie wszystko zależy tak od źle rozumianej pomysłowości pracownika, rodzaju pracy i okoliczności.

Postępowanie karne w sprawach o przestępstwa prowadzi prokuratura i policja. Gdy pracownik popełnia czyn zabroniony – odpowiada indywidualnie za swoje działania.

Podsumowanie

Odpowiedzialność materialna pracownika jest ważnym aspektem. Ma na celu ochronę interesów pracodawcy oraz promowanie świadomego i odpowiedzialnego podejścia do pracy. Pracownik powinien być świadomy swoich obowiązków i działać w sposób, który minimalizuje ryzyko powstania szkód. Z kolei Pracodawcy powinni wiedzieć, jakimi sankcjami obwarowane są naruszenia w tym zakresie. Także czego mogą domagać się od pracowników, w sytuacji stwierdzenia nieprawidłowości. Szczególnie na tę ostatnią kwestię warto zwrócić uwagę. Wielokrotnie można spotkać się z sytuacją, że pracodawcy  nie w pełni znając zasady odpowiedzialności pracowniczej finalnie ponoszą szkodę w większym rozmiarze niż kalkulowali. Dla przykładu określając wysokość swojego wynagrodzenia w umowie z kontrahentem.

Mateusz Kwilosz
ADWOKAT

Zajmuję się sprawami z zakresu prawa karnego i karno – skarbowego. Specjalizuję się również w prawie cywilnym ze szczególny uwzględnieniem spraw odszkodowawczych i rynku ubezpieczeń Przedsiębiorcom pomagam głównie w procesach sądowych, a także w zabezpieczeniu umów i biznesu.

Skontaktuj się ze mną, chętnie odpowiem na Twoje pytania dotyczące naszej oferty i przedstawię rozwiązania dostosowane do Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja