W każdej branży na rynku są konkurencyjne firmy, które rywalizują między sobą zarówno o pozyskanie klienta, jak również i o zatrudnianych specjalistów. W dobie rosnącej konkurencji rośnie też liczba zagrożeń z tym związanych jak np. przejście pracowników z Twojej do konkurencyjnej firmy, a niekiedy nawet związana z tym utrata kontrahenta z uwagi na jego rozpoczęcie współpracy z konkurencją, do której przeszedł Twój pracownik. Aby odpowiednio zabezpieczyć się na tego typu sytuacje, to warto w pewnych  przypadkach rozważyć celowość zawierania z pracownikami umowy o zakazie konkurencji i to nie tylko w trakcie trwania stosunku pracy, ale także po jego ustaniu. To właśnie o niej opowiem Ci w dalszej części artykułu jako formie zabezpieczenia biznesu przed konkurencją.

Czym jest umowa o zakazie konkurencji oraz jaką formę powinna mieć?

Przede wszystkim istotnym jest, że mimo iż mówimy najczęściej o umowie o zakazie konkurencji to w istocie nie musimy z pracownikiem podpisywać odrębnej umowy, a jedynie postanowienia z tą kwestią związane wkomponować do – nazwijmy ją na ten moment tak – umowy głównej, w związku z wykonywaniem której chcesz zobowiązać drugą stronę do zakazu konkurencji. Obydwa warianty są prawnie dopuszczalne i równie często stosowane w praktyce. Tak naprawdę o wyborze czy zakaz konkurencji uregulować w odrębnej umowie związanej z umową główną czy też w samej umowie głównej, decyduje praktyka w danej firmie.

Celem umowy o zakazie konkurencji jest zakazanie osobom, które zatrudniamy podejmowanie współpracy z podmiotami konkurencyjnymi przez określony okres, który może przypadać tak w trakcie naszej z nimi współpracy, jak również po jego ustaniu, a także określenie konsekwencji za złamanie rzeczonego zakazu konkurencji.

Niezwykle ważnym elementem umowy o zakazie konkurencji jest dokładne określenie czym jest działalność konkurencyjna w stosunku do Twojej firmy oraz w jaki sposób można naruszyć taki zakaz. Dzięki precyzyjnemu ujęciu tych kwestii, unikniesz w przyszłości ewentualnych problemów czy wątpliwości co do wystąpienia naruszenia zakazu konkurencji czy też nie. A problemów i wątpliwość jest więcej niż można przypuszczać z czego na plan pierwszy wysuwa się dookreślenie, czy zakaz konkurencji ma dotyczyć dla przykładu tylko zakresu, którym zajmuje się dana osoba nawet mimo tego, że firma zajmuje się także innymi kwestiami, jak również tego, czy chodzi w nim tylko o działalność realnie podejmowaną, czy też potencjalnie możliwą do podjęcia zgodnie z PKD. Wszystkie te kwestie mogą być istotne choćby z tego prostego powodu, że rynek pracodawcy minął wraz z pierwszą dekadą XXI wieku.

Porozmawiaj z ekspertem 🎯

Borykasz się z zagadnieniem, które tutaj poruszyłem? Skontaktuj się ze mną! Wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązanie dla Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja

Z kolei co do formy, którą winna mieć umowa o zakazie konkurencji, to należy w tym miejscu odróżnić umowę o zakazie konkurenci związanej ze stosunkiem pracy od umowy o zakazie konkurencji związanej z umowami cywilnoprawnymi jak np. zlecenie, świadczenie usług, umowa agencyjna itd.

W przypadku umowy o pracę zakaz konkurencji zarówno w trakcie trwania stosunku pracy, jak również i po ustaniu stosunku pracy wymaga umowy w formie pisemnej pod rygorem nieważności. W efekcie, aby był on wiążący dla stron, to umowa w tym zakresie powinna być zawarta na piśmie, ewentualnie za pomocą kwalifikowanych elektronicznych podpisów. Wszelkie niższe formy zawierania umów jak forma dokumentowa lub ustna będą tutaj nie skuteczne i tym samym nie wiążące dla stron.

Natomiast umowy o zakazie konkurencji związane z poszczególnymi umowami cywilnoprawnymi, czy też B2B co do zasady nie mają wymaganej formy szczególnej więc teoretycznie mogłyby być zawarte w dowolnej formie. Jednakże celem uniknięcia wątpliwości co do treści takiej umowy i tym samym należyte zabezpieczenie Twojego biznesu, warto stosować co najmniej formę dokumentową. Jeżeli zdecydujesz się na wariant, że umowa o zakazie konkurencji stanowi części umowy głównej, zaś prawo dla tego rodzaju umowy przewiduje formę szczególna, to wówczas siłą rzeczy postanowienia z zakresu zakazu konkurencji również będą mieć tą formę przewidzianą dla umowy głównej.

Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych

Jak wspomniałem wyżej należy odróżnić umowę o zakazie konkurencji dotyczącą umów cywilnoprawnych, czy B2B od tych związanych z umowami o pracę. W przypadku umów cywilnoprawnych, do których należą także kontrakty z indywidualnymi przedsiębiorcami, należy zaznaczyć, że umowa o zakazie konkurencji powinna być indywidualnie dostosowana do umowy głównej i w prostej linii zależna od powierzonych danej osobie zadań. Zatem umowa taka powinna mieć inna treść oraz sankcje w przypadku Twoich kontrahentów z którymi działasz w biznesie, a inną w przypadku osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych, powinna różnić się w przypadku osób, które mają dostęp do szczególnie ważnych informacji i tych, które mają dostęp jedynie do informacji istotnych.

Zakaz konkurencji w umowie z partnerami biznesowymi

Jeżeli chodzi o firmy, które współpracują z Twoim przedsiębiorstwem to niewątpliwie zakaz konkurencji w umowach dotyczących waszej współpracy jest dobrym rozwiązaniem szczególnie jeśli działania takiego podmiotu można określić jako podwykonawstwo. Jest to wówczas zabezpieczenie przed tym, że Twój kontrahent z dnia na dzień zakończy współpracę z Tobą, a rozpocznie z Twoją konkurencją. Natomiast jeżeli tak by się stało to wówczas umowa o zakazie konkurencji powinna określać sankcje za takie zachowanie, którymi w praktyce są kary umowne.

W przypadku kar umownych to tutaj ich wysokość będzie zależeć od rodzaju umowy głównej oraz wielkości transakcji, które reguluje umowa główna. Mogą być to kary od kilkuset złotych do nawet kilku milionów, jeżeli zakaz konkurencji stanowiłby zabezpieczenie wielomilionowej transakcji dwóch przedsiębiorców. Dlatego bardzo ważnym jest indywidualne dostosowanie umowy o zakazie konkurencji do danego rodzaju współpracy pomiędzy przedsiębiorcami.  W przeciwnym razie w przypadku dochodzenia zapłaty kary umownej w procesie sądowym, ta może zostać miarkowana przez sąd, co w praktyce będzie oznaczało częściowe przegranie sprawy sadowej oraz poniesieniem kosztów w przegranej części.

Obok zastrzeżenia kary umownej warto zawrzeć klauzule umowną, iż w przypadku, gdy szkoda wyrządzona naruszeniem zakazu konkurenci przewyższy wartość zastrzeżonej kary umownej, to można dochodzić naprawienia szkody do pełnej wysokości na zasadach ogólnych.

Jeżeli chodzi o okres zakazujący współpracy z konkurencją po ustaniu umowy głównej, to tutaj również trzeba podejść do sprawy indywidualnie. Niekiedy wystarczającym będzie zakaźnie współpracy na okres kilku miesięcy, a czasami celowym będzie jej zakazanie, czy ograniczenie nawet i na kilka lat. Wszystko w istocie zależy od rodzaju danej umowy, wielkości roszczeń z nią związanych oraz informacji pozyskanych przez stronę zobowiązaną w związku ze współpraca. Jeżeli okres zakazu konkurencji byłby rażąco wygórowany w stosunku do charakteru współpracy to istnieje ryzyko (w sytuacji ewentualnego sporu sądowego), iż może być on uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i na tej podstawie uznany za nieważny. Stąd należy okres trwania zakazu po ustaniu umowy głównej określić indywidualnie.

Warto dodać, iż niekiedy zasadnym będzie zawarcie umowy o zakazie konkurencji na etapie negocjacji warunków współpracy tj. przed zawarciem umowy głównej. Zabezpieczenie współpracy w zakresie transakcji znacznej wartości, jest to coraz bardziej powszechna praktyka wśród przedsiębiorców. W każdym wypadku czy to w zakresie kar umownych czy co do długości okresu zakazu konkurencji należy indywidualnie podchodzić do sprawy uwzględniając wszystkie cechy danej współpracy.

W kontekście zakazu konkurencji między przedsiębiorcami warto też dodać, że konstruując jego finalny kształt warto mieć na uwadze, że nie można takim zakazem naruszyć zasad konkurencji. To kolejna okoliczność, która trzeba mieć na względzie podpisując taką umowę.

Zakaz konkurencji z osobami zatrudnionymi na podstawie umowy cywilnoprawnej

Poza kontrahentami biznesowymi nie ma przeciwskazań, żeby umową o zakazie konkurencji objąć osoby zatrudnione na różnego rodzaju umowach cywilnoprawnych jak np. umowa zlecenia, umowa o dzieło, czy o świadczenie usług. Zarówno w treści takowych umów jak i obok nich (w drodze odrębnej umowy) można zawrzeć z osoba zatrudnioną zakaz konkurencji. Co ważne w tego typu umowach można również określić kary umowne. Jednakże ich wysokość powinna być indywidualnie określona zważywszy na rodzaj umowy oraz wysokość wynagrodzenia osoby zatrudnionej. Jeżeli kara umowna byłby niewspółmiernie wysoka to rodzaju umowy głównej, to w przypadku sporu sądowego o jej zapłatę istnieje realne ryzyko, iż sąd zastosuje miarkowanie kary i ją obniży, a Ty w części obniżonej przegrasz proces sądowy.

Warto także rozważyć, że zakaz powinien w danym przypadku obowiązywać w całym kraju. Często jest bowiem tak, że firma która ten zakaz ustanawia świadczy usługi dla przykładu tylko na terenie jednego miasta więc większość firm z tej samej branży świadczące usługi w innych miastach nie będą już konkurencyjne. W tym wypadku również warto zawrzeć w umowie o zakazie konkurencji, że w przypadku, gdy szkoda wyrządzona naruszeniem zakazu konkurenci przewyższy wartość zastrzeżonej kary umownej, to można dochodzić naprawienia szkody do pełnej wysokości na zasadach ogólnych.

Podobnie rzecz się ma z okresem zakazującym konkurencji po ustaniu umowy zatrudniającej. Również okres ten nie może być rażąco długi, gdyż w przypadku osób zatrudnionych na umowach cywilnych jest znacznie większe ryzyko niż w przypadku przedsiębiorców, że w razie sporu sądowego sąd mógłby uznać takie postanowienie umowy za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i na tej podstawie uznane za nieważny.  To podkreśla indywidualne podejście przy ustalaniu treści umowy o zakazie konkurencji.

Zakaz konkurencji po rozwiązaniu umowy cywilnej

Jeżeli mowa o zakazie konkurencji dotyczącego umów cywilnoprawnych warto zwrócić uwagę na okres trwania takiego zakazu po ustaniu umowy głównej, której ten dotyczył. W przypadku umów o pracę w takim wypadku należy się pracownikowi odszkodowanie, o czym szerzej poniżej. Natomiast w umowach cywilnoprawnych brak jest przepisów prawnych, które wprost określałby, że w przypadku zakazu konkurencji po ustaniu danej umowy cywilnej, należy się osobie zobowiązanej stosowne odszkodowanie lub wynagrodzenie, jak w przypadku osoby zatrudnionej na umowie o prace.

Natomiast w orzecznictwie sądów polskich ukształtowały się na przestrzeni ostatnich lat dwa poglądy. Jeden z nich, mając na względzie zasadę swobody umów oraz brak przepisów prawnych w tym zakresie, mówi wprost, że brak podstaw do oczekiwania przez osoby związane takim zakazem jakiegokolwiek odszkodowania za niepodejmowanie działalności konkurencyjnej. Drugi to pogląd przeciwny, który takowe odszkodowanie przewiduje. W myśl tego poglądu zakaz konkurencji bez odpowiednio wynagrodzenia po ustaniu umowy cywilnoprawnej jest uznawany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i na tej podstawie uznawany za nieważny.

Wynagrodzenie odszkodowawcze za okres trwania zakazu winno być ustalane indywidualnie do danego rodzaju umowy. Przepisy z zakresu prawa pracy nie mają w tym zakresie zastosowania. Można powiedzieć, że jakkolwiek do umów cywilnoprawnych przepisy prawa pracy zastosowania nie mają to jednak trzeba wziąć pod uwagę, że umowa o zakazie konkurencji jest umową dwustronnie zobowiązującą. Tym samym osoba objęta takim zakazem powinna otrzymać gratyfikację swojej wstrzemięźliwości zawodowej jeśli nie po ustaniu współpracy to przynajmniej w jej trakcie.

Zakaz konkurencji w umowie o pracę

Każda umowa o prace może zawierać postanowienia z zakresu zakazu konkurencji. W kontekście stosunku pracy zakaz konkurencji można podzielić na dwa etapy tj. w trakcie trwania umowy o prace oraz po ustaniu umowy o pracę. W zależności od danego rodzaju treść umowy o zakazie konkurencji będzie inna.

Zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy

Umowa o prace na czas określony, w tym także na okres próbny, jak również i umowa o pracę na czas nieokreślony może zawierać postanowienia o zakazie konkurencji albo obok takiej umowy może zostać zawarta odrębna umowa o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy. Istotną różnicą od umowy o zakazie konkurencji przy umowach cywilnoprawnych są sankcje za naruszenie. W przypadku umów cywilnoprawnych z reguły są to indywidualnie określone kary umowne. Natomiast niedopuszczalnym jest zawarcie kar umownych w umowie o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy. To dlatego, że odpowiedzialność pracownika określa kodeks pracy, zaś ten nie przewiduje kar umownych za tego typu naruszenie. W efekcie nawet jeżeli w takiej umowie kara umowna by się znalazła, to byłby ona nieważna, a ponadto stosowanie kar umownych w umowach z zakresu prawa pracy mógłby Cię narazić na kary administracyjne od Państwowej Inspekcji Pracy.

Zatem pewnie zastanawiasz się teraz co może grozić pracownikowi, który naruszy taki zakaz konkurencji. Otóż jeżeli pracownik naruszy zakaz konkurencji to po pierwsze może zostać uznane to za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i na tej podstawie można rozwiązać z pracownikiem i umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z jego winy (tzw. zwolnienie dyscyplinarne). Ponadto jeżeli pracodawca poniósł z tego tytułu szkodę, to przysługuje mu odszkodowania w wysokości do kwoty odpowiadającej sumie 3-miesiecznego wynagrodzenia pracownika z chwili naruszenia zakazu konkurencji, chyba że pracodawca potrafiłby wykazać, że naruszenie zakazu konkurencji przez pracownika było jego działaniem umyślanym, który naruszając zakaz konkurencji chciał celowo wyrządzić szkodę pracodawcy. Wówczas można dochodzić naprawienia szkody do pełnej wysokości – zgodnie z przepisami Kodeksu pracy w tym zakresie. Warto też dodać, że odmowa podpisania zakazu konkurencji może również stanowić podstawę do wypowiedzenia umowy o pracę.

Z kolei w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy istotne są dwa aspekty tj. długość trwania okresu takiej umowy oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi.

Okres trwania takiej umowy winien być indywidualnie określony uwzględniając rodzaj pracy świadczonej przez pracownika oraz rodzaj informacji, do których pracownik miał dostęp. Z reguły będzie do okres kilku miesięcy. Co istotne to fakt, że zakaz konkurencji objęty rzeczona umową może przestać obowiązywać przed jej upływem w dwóch sytuacjach, a to: w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Zwolnienie to wynika wprost z Kodeksu pracy i również jest to różnica w stosunku do zakazu konkurencji przy umowach cywilnoprawnych.

W przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy istotna jest kwestia odszkodowania. Tutaj przepisy kodeksu pracy jasno stanowią, że odszkodowanie nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Rzeczone odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach lub jednorazowo. W efekcie nie ma tutaj sytuacji niedookreślonych jak przy umowach cywilnoprawnych, bowiem przepisy Kodeksu pracy wprost przyznają byłemu pracownikowi odszkodowanie, oraz określają jego minimalną wysokość. Warto jednak podkreślić, że w ostatnim czasie pojawiły się orzeczenia, które mówiły o tym, że ze względu na fakt, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie stanowi już elementu stosunku pracy stąd można rozważać jej zawarte bez odszkodowania jako, że zasada iż przepisy prawa pracy ustanawiają minimum ochronne nie będzie tu miała zastosowanie. Pogląd ten jest jednak kontrowersyjny.

Podsumowanie

Zatem jak widzisz postanowieniami umownymi z zakresu zakazu konkurencji wiąże się wiele istotnych aspektów. Przede wszystkim znaczące różnice będą przy umowach o prace, gdzie zakaz konkurencji będzie mieć inną treść niż przy umowach cywilnoprawnych. Stąd istotnym jest indywidualne skonstruowanie umowy zakazu konkurencji uwzględniając treść i rodzaj umowy głównej. Rzeczą istotną jest fakt, iż odpowiednio skonstruowana umowa o zakazie konkurencji stanowi dobrą formę zabezpieczenia biznesu przed konkurencją, zarówno jeżeli chodzi o Twoich kontrahentów, jak również i osoby przez Ciebie zatrudniane.

Marcin Sierżęga
PRAWNIK

Zajmuję się sprawami z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego. Przedsiębiorcom pomagam głównie w procesach sądowych. Specjalizuję się również w prawie własności intelektualnej, w szczególności w ochronie znaków towarowych. Wspieram firmy w zabezpieczeniu umów i biznesu.

Skontaktuj się ze mną, chętnie odpowiem na Twoje pytania dotyczące naszej oferty i przedstawię rozwiązania dostosowane do Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja