W dniu 6 lutego 2023 roku Prezydent podpisał ustawę z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. Ustawa ta reguluje kwestię organizacji i funkcjonowania fundacji rodzinnej, jak również prawa i obowiązki fundatora i beneficjentów fundacji. Jak możemy dowiedzieć się z uzasadnienia do projektu ustawy, jako główny cel ustawy należy wskazać wzmocnienie narzędzi prawnych do przeprowadzenia procesów sukcesyjnych poprzez dodanie do systemu prawa instytucji fundacji rodzinnej, jako podmiotu służącego do gromadzenia rodzinnego majątku i pozwalającego na zatrzymanie go w kraju na wiele pokoleń.

Czym jest fundacja rodzinna i kiedy powstaje?

Jak wynika z ustawy o fundacjach rodzinnych, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Jednym z głównych zadań Fundatora fundacji rodzinnej jest to, aby określił on w jej statucie cele fundacji rodzinnej. Nazwę fundacji rodzinnej można wybrać w zasadzie dowolnie, byleby tylko zawierała ona wskazanie na tę właśnie formę organizacyjno-prawną, czyli nazwa taka musi zawierać określenie „fundacja rodzinna”. Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych. Co interesujące, rejestrem tym nie będzie Krajowy Rejestr Sądowy. Rejestr fundacji rodzinnych będzie prowadzony przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

W jakim celu może zostać powołana fundacja rodzinna?

Cele fundacji rodzinnej powinny być wskazane w jej statucie. Można w skrócie powiedzieć, że fundacja taka może zostać utworzona w celu gromadzenia i zarządzania majątkiem oraz realizacji świadczeń dla beneficjentów. Warto wyjaśnić, że przez świadczenia, których spełnianie ma realizować fundacja rodzinna rozumieć należy składniki majątkowe, takie jak np. środki pieniężne, rzeczy lub prawa przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną zgodnie ze statutem. Co istotne, w przypadku beneficjenta fundacji rodzinnej będącego osobą fizyczną, fundacja rodzinna może w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową fundacja rodzinna może wspierać działalność pożytku publicznego takiego podmiotu.

Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?

Zastanawiając się nad stworzeniem fundacji rodzinnej z pewnością wiele osób zastanawia się nad tym, na ile jest to forma prawna dogodna do pomnażania majątku. Odpowiedź na to pytanie jest niestety typowo prawnicza i brzmi „to zależy”. Łatwo jednak wyjaśnić od czego będzie to zależne. Zgodnie z ustawą działalność taka może być prowadzona tylko w pewnych, choć stosunkowo licznych, obszarach. Jeśli więc chcemy pomnażać majątek w ramach jednego z nich to jak najbardziej będzie to forma adekwatna. Warto więc wiedzieć, że fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą tylko w zakresie:

• zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
• najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
• przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
• nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
• udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje; spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom;
• obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
• produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
• gospodarki leśnej.

Kto może być Fundatorem?

Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Jeśli fundacja rodzinna ustanowiona jest za życia fundatorów to oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby fundacja rodzinna była ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. Inaczej jest tylko w przypadku fundacji rodzinnej ustanowionej w testamencie, która może mieć tylko jednego fundatora.

Kto może być beneficjentem?

Beneficjentem może być osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego, która zgodnie ze statutem może otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby beneficjentem fundacji rodzinnej był fundator.

Beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów. Lista beneficjentów zawiera:

1. imię i nazwisko albo nazwę beneficjenta;
2. identyfikator podatkowy (numer PESEL albo NIP)
3. adres zamieszkania lub adres do doręczeń beneficjenta;
4. inne dane niezbędne do spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta, w tym informacje o przysługujących mu uprawnieniach.

Majątek fundacji rodzinnej

Fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł. Fundusz ten będzie musiał być wniesiony
w całości przed zarejestrowaniem fundacji w rejestrze fundacji rodzinnych, z wyjątkiem fundacji ustanowionych w testamencie. W tym drugim przypadku termin na wniesienie funduszu wynosi dwa lata.

Jakie kroki należy podjąć, aby założyć fundację rodzinną?

Co do zasady, aby założyć fundację rodzinną wymagane jest:

1. złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Podkreślenie wymaga fakt, że zarówno akt założycielski, jak i testament sporządza się w formie aktu notarialnego,
2. ustalenie statutu,
3. sporządzenie spisu mienia,
4. ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut,
5. wniesienie funduszu założycielskiego,
6. wpisanie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.

Dopiero po wykonaniu tych kroków fundacja rodzinna zostaje powołana do życia.

Co powinien zawierać statut fundacji rodzinnej?

• Do zadań Fundatora należy określenie treści statutu. Powinien on określać w szczególności:
• nazwę fundacji rodzinnej;
• siedzibę fundacji rodzinnej;
• szczegółowy cel fundacji rodzinnej;
• beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
• zasady prowadzenia listy beneficjentów;
• zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
• czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
• wartość funduszu założycielskiego;
• zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
• podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
• co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
• zasady zmiany statutu;
• przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

• Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby statut może określać również inne sprawy, jak na przykład:
• zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej;
• szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej;
• wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej;
• przewidywać utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych.

Gdyby zaszła potrzeba zmiany statutu, należy pamiętać, że staje się ona skuteczna z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.

Organy fundacji rodzinnej

Organami fundacji rodzinnej są zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów. Kadencję członka organu fundacji rodzinnej oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba, że statut stanowi inaczej.

1. Zarząd – może być jednoosobowy lub wieloosobowy. Do zadań zarządu należy m.in.: prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz reprezentowanie jej, realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie, podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej, tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w statucie, informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu, spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.
2. Zgromadzenie Beneficjentów – tworzone przez beneficjentów, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim. Zgromadzenie beneficjentów jest zwoływane przez zarząd, chyba, że statut stanowi inaczej oraz będzie odpowiadało za podejmowanie uchwał dotyczących działalności fundacji.
3. Rada Nadzorcza – jeżeli liczba beneficjentów przekracza dwadzieścia pięć osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie.

Członek zarządu, członek rady nadzorczej oraz likwidator odpowiadają wobec fundacji rodzinnej za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu, chyba, że nie ponoszą winy.

Fundacja rodzinna, a odpowiedzialność

Istotna jest też kwestia odpowiedzialności i to zarówno fundacji rodzinnej za fundatora i beneficjentów, jak i tych ostatnich za fundację rodzinną. Co istotne, fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej. Zasada ta jednak nie obowiązuje w drugą stronę i fundacja rodzinna odpowiada solidarnie wraz z fundatorem za zobowiązania fundatora powstałe przed utworzeniem fundacji. Fundacja rodzinna odpowiada także za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora.

W przypadku, gdy egzekucja z majątku fundatora obowiązku alimentacyjnego powstałego po ustanowieniu fundacji rodzinnej okaże się bezskuteczna, uprawniony może prowadzić egzekucję z majątku fundacji rodzinnej. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej, o której mowa w art. 8 ustawy o fundacji rodzinnej, ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Z założenia, samo założenie fundacji rodzinnej oraz wniesienie do fundacji majątku nie będzie opodatkowane. Fundacja rodzinna będzie natomiast zobowiązana do opłacania podatku dochodowego od przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio:

1. świadczenia na rzecz beneficjenta,
2. mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej

‒ w wysokości 15% podstawy opodatkowania.

Dodatkowo fundacja będzie zobowiązana do opłacania podatku dochodowego z tytułu dochodów osiąganych z prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie, w jakim fundacja prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza zakres określony ustawą o fundacji rodzinnej. Stawka podatku będzie wynosiła wówczas 25% podstawy opodatkowania.

Podsumowanie

Ustawa o fundacjach rodzinnych na pewno nie jest doskonała i z biegiem czasu zapewne pojawi się wiele jej nowelizacji, ale generalnie założenie należy ocenić pozytywnie. Przede wszystkim zawsze istnieje ryzyko, że ustawodawca zmieni w przyszłości warunki działania fundacji rodzinnej, np. wysokość ich opodatkowania. Co jednak ważne, fundacja zapewnia fundatorom dość dużą elastyczność w kształtowaniu zasad jej działania, zarządzania majątkiem i wypłaty świadczeń.

Polska nie jest pierwszym krajem, który wprowadził do swojego systemu prawnego fundację rodzinną. Jako jeden z przykładów można podać np. rodzinę  Wallenbergów. Jest to szwedzka rodzina kontrolująca m.in. koncern Ericsson, bank Skandinavska Enskilda Banken czy firmy Electrolux i SAAB. Założone przez rodzinę trzy fundacje są współwłaścicielami dwóch przedsiębiorstw, które zarządzają majątkiem rodziny i to te dwa przedsiębiorstwa zarządzają firmami będącymi w posiadaniu rodziny Wallenberg. Jak sprawdzi się idea fundacji rodzinnej w Polsce? Tego dowiemy się zapewne w ciągu najbliższych kilku lat. Ustawa wchodzi w życie w ciągu trzech miesięcy od daty jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.