Nie masz czasu czytać całego artykułu? Tu znajdziesz  kluczowe kwestie!

1. Rozwój sztucznej inteligencji wywołuje pytania prawne, szczególnie dotyczące ochrony wytworów generowanych przez te systemy, oraz tego, czy treści stworzone przez AI są objęte prawem autorskim i kto powinien być uznawany za ich autora.
2. W świetle unijnych regulacji, takich jak Dyrektywa 2019/790 (DSM Directive) oraz Rozporządzenie AI Act z 2024 roku, prawa autorskie mogą dotyczyć jedynie dzieł będących wynikiem działalności człowieka, co budzi wątpliwości w przypadku wytworów generowanych przez AI.
3. Treści generowane przez AI budzą kontrowersje, ponieważ brakuje w nich bezpośredniego, twórczego wkładu człowieka, co sprawia, że w większości państw sądy odmawiają ochrony prawnej takim dziełom.
4. W myśl Rozporządzenia AI Act, treści generowane przez sztuczną inteligencję powinny być jasno oznaczane jako wygenerowane przez system AI, co ma zapewnić transparentność, ochronę użytkowników przed manipulacjami i ułatwić dochodzenie praw przez właścicieli utworów.
5. Eksploracja tekstów i danych (TDM) umożliwia korzystanie z treści chronionych prawem autorskim w celach naukowych bez zgody autorów, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów, co wspiera innowacje i rozwój technologiczny.
6. Rozporządzenie AI Act zobowiązuje dostawców systemów AI do zapewnienia, że dane wykorzystywane do trenowania modeli są zgodne z prawem autorskim, a dyrektywa DSM pozwala właścicielom praw zgłaszać naruszenia i dochodzić roszczeń.
7. Naruszenie zasad ochrony danych osobowych przez systemy AI może skutkować wysokimi karami finansowymi, dlatego przedsiębiorstwa powinny wdrażać rozwiązania zgodne z RODO, w tym audyty i szkolenia dla pracowników.
8. Nowe zasady najlepiej wdrożyć już teraz ponieważ brak oznaczenia może być sprzeczne z zasadami społeczności platform społecznościowych, albo wprowadzać w błąd. Przepisy te zaczną obowiązywać od 2 sierpnia 2026 roku.

Wprowadzenie

Czym jest sztuczna inteligencja (AI)?

Sztuczna inteligencja (AI) to technologia, która zmienia współczesny świat, pozwalając na automatyzowanie procesów, tworzenie treści, a także analizę danych na niespotykaną dotąd skalę. Systemy AI znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach – od medycyny, przez edukację, po marketing i produkcję treści wizualnych czy tekstowych. Nie wchodząc niepotrzebnie w szczegóły w tym artykule skupię się na tych rozwiązaniach AI, które określane sa dużymi modelami językowymi i które wykorzystywane są głównie do tworzenia lub modyfikacji tekstów i obrazów w tym obrazów wideo.

Porozmawiaj z ekspertem 🎯

Borykasz się z zagadnieniem, które tutaj poruszyłem? Skontaktuj się ze mną i ustalimy termin 15-minutowej konsultacji. Wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązanie dla Twojego biznesu!

Bezpłatna konsultacja

Dlaczego AI budzi pytania o prawa autorskie?

Rozwój sztucznej inteligencji wywołuje liczne pytania prawne, w szczególności dotyczące ochrony wytworów generowanych przez te systemy. Czy treści stworzone przez AI są objęte prawem autorskim? Kto powinien być uznawany za ich autora? To zaledwie kilka kluczowych kwestii, które w obecnie stają się szczególnie aktualne.

Znaczenie tematu dla twórców i użytkowników treści

Dla twórców, takich jak artyści, pisarze czy właśnie marketerzy i dziennikarze, zagadnienia związane z AI są istotne ze względu na ochronę ich prac przed kopiowaniem czy nieuprawnionym wykorzystywaniem. Z kolei, jeśli te same grupy zawodowe zamierzają stać się użytkownikami systemów AI muszą zrozumieć, jakie obowiązki prawne na nich ciążą podczas generowania i rozpowszechniania treści.

Kontekst prawny

W świetle unijnych regulacji, takich jak Dyrektywa 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym (DSM Directive) oraz Rozporządzenie AI Act z 2024 roku, pojawiają się nowe ramy prawne. Mają one zapewnić równowagę między ochroną praw twórców a promowaniem innowacji w obszarze AI. Zgodnie z tymi regulacjami, prawa autorskie mogą dotyczyć jedynie dzieł, które są wynikiem działalności człowieka, co budzi wątpliwości w przypadku wytworów generowanych przez systemy AI.

Cel artykułu

Ten artykuł ma na celu przedstawienie wyzwań i regulacji związanych z prawami autorskimi w kontekście sztucznej inteligencji. Omówię w nim czym jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego, czy wygenerowane przez AI treści mogą być uznane za utwór i podlegać ochronie, jakie regulacje dotyczą AI, a także jaką rolę odgrywają w tym procesie nowe unijne akty prawne.

Czym jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego?

Definicja utworu

Utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia. Kluczową cechą jest twórczy wkład autora, który nadaje dziełu unikalny charakter.

Wymogi uznania dobra za utwór

Aby dane dzieło mogło być uznane za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, musi spełniać kilka warunków:

• Rezultat pracy człowieka – twórczość musi pochodzić od osoby fizycznej, czyli człowieka.
• Przejaw działalności twórczej – dzieło powinno być wynikiem intelektualnego wysiłku autora.
• Indywidualny charakter – dzieło musi odróżniać się od innych i nosić cechy indywidualności autora.
• Ustalenie – dzieło powinno być utrwalone jednak może to nastąpić w jakiejkolwiek formie.

Przykładowo, odnosząc się nawet do twórczości człowieka, w wyroku Sądu Najwyższego z 2020 roku (sygn. I CSK 513/18) podkreślone zostało, że drobne i banalne elementy twórczości mogą nie spełniać wymogu indywidualności. Nie jest to jednak oczywiste jeśli zważyć, że za utwór został uznany między innymi rozkład jazdy, czy najprostsza świeca cmentarna.

Jak AI wpływa na definicję utworu?

Treści generowane przez AI budzą kontrowersje, ponieważ brakuje w nich bezpośredniego, twórczego wkładu człowieka. Dość powszechnie przyjmuje się, że obrazy czy teksty tworzone przez modele takie jak DALL-E czy ChatGPT mogą nie spełniać kryteriów twórczości w rozumieniu prawa autorskiego. W krajach takich jak Czechy czy USA sądy odmawiały ochrony prawnej takim dziełom, uznając, że autorstwo przysługuje wyłącznie osobom fizycznym.

Znaczenie dla twórców i firm

Firmy korzystające z AI powinny świadomie zarządzać tworzonymi treściami, upewniając się, że ich działania są zgodne z prawem. Twórcy z kolei muszą rozumieć, jakie prawa im przysługują w świecie, gdzie granica między dziełami ludzkimi a maszynowymi staje się coraz bardziej rozmyta. Sprawa nie jest przecież aż tak oczywista, bo nie budzi większych wątpliwości, że zdjęcie zrobione aparatem cyfrowym utworem już być może, a przecież większość ustawień jeśli chodzi o parametry takiego zdjęcia jest obecnie efektem niczego innego jak właśnie działania AI, który dostosowuje je do warunków, w których zdjęcie to jest robione.

Czy AI może być autorem?

Analiza prawna i orzecznictwo

Na gruncie obowiązujących regulacji prawnych autorstwo dzieła jest przypisywane wyłącznie osobom fizycznym. Powszechnie przyjmuje się, że systemy AI, choć zdolne do generowania treści, nie spełniają ustawowych przesłanek do uznania ich za autorów. Przykładowo:

• USA: Wyrok sądu w sprawie obrazu stworzonego przez system „Creativity Machine” (Stephen Thaler v. Shira Perlmutter) potwierdził, że dzieła generowane bez twórczego wkładu człowieka nie mogą być chronione prawem autorskim.
• Czechy: Grafika wygenerowana przez model DALL-E nie została uznana za utwór, ponieważ autorstwo przysługuje wyłącznie osobie fizycznej.

Wyjątki i nowe interpretacje

Nie jest jednak tak, że zasada ta nie znajduje żadnego wyjątku. Jednakże w Chinach, sąd w Pekinie orzekł, że osoba korzystająca z AI i wprowadzająca konkretne polecenia (tzw. prompt) może być uznana za autora dzieła, jeśli jej wkład intelektualny jest wystarczająco widoczny. Także w Europie, a konkretnie w Niemczech, Sąd stanął na stanowisku, że to jednak człowiekowi trzeba przypisać prawa do wytworu AI. W tym przypadku chodziło jednak konkretnie o patent. Tego typu podejście może stanowić inspirację dla przyszłych zmian w regulacjach prawnych w innych krajach.

Znaczenie dla przedsiębiorców i twórców

Dla przedsiębiorców korzystających z AI istotne jest jasne określenie zasad korzystania z treści generowanych przez systemy AI w umowach oraz dbanie o ich oznaczanie w celu uniknięcia naruszeń prawa autorskiego. Twórcy powinni monitorować zmiany w orzecznictwie, aby skutecznie chronić swoje prawa. Rzecz w tym, że jeśli przedmiotem umowy ma być stworzenie utworu, albo wykonanie umowy zostało powierzone konkretnej osobie bez możliwości pod powierzenia obowiązków dalej to nie sposób przyjąć, aby użycie AI do finalnego efektu prac nie czyniło takiego rezultatu co najmniej problematycznym, jeśli nie wadliwym.

Regulacje unijne dotyczące AI i praw autorskich

Dyrektywa 2019/790 (DSM Directive)

Dyrektywa 2019/790, znana również jako DSM Directive, wprowadziła istotne zmiany w obszarze prawa autorskiego, dostosowując je do realiów cyfrowych. Kluczowe założenia dyrektywy obejmują:

• Wprowadzenie nowych praw pokrewnych dla wydawców prasy, co pozwala im kontrolować wykorzystanie ich treści online.
• Regulacje dotyczące eksploracji tekstów i danych (TDM), umożliwiające korzystanie z treści chronionych prawem autorskim w celach naukowych, bez konieczności uzyskania zgody autorów, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów.

Rozporządzenie AI Act

Rozporządzenie AI Act z 2024 roku wprowadza ramy prawne dotyczące rozwoju i wykorzystania systemów AI w Unii Europejskiej. W kontekście praw autorskich kluczowe zapisy obejmują:

• Wymóg transparentności dla systemów AI generujących treści, w tym oznaczanie treści jako wygenerowanych przez AI.
• Ochronę praw osób trzecich poprzez zapewnienie, że dane używane do trenowania modeli AI są zgodne z prawem autorskim.

Harmonizacja przepisów

Rozporządzenie AI Act i Dyrektywa DSM wspólnie dążą do harmonizacji przepisów, tworząc jednolity rynek cyfrowy, który uwzględnia potrzeby zarówno twórców, jak i użytkowników treści generowanych przez AI. Dzięki temu Unia Europejska staje się liderem w regulowaniu technologii sztucznej inteligencji w sposób zgodny z wartościami demokratycznymi i ochroną praw człowieka. Oczywiście są i głosy, że bycie liderem w regulowaniu nowych technologii nie jest powodem do dumy, a raczej przyczynkiem wstrzymania ich rozwoju. Niemniej, wydaje się jednak, że przyjęte rozwiązania pozostawiają całkiem sporą przestrzeń tak dla twórców, jak i systemów AI.

Eksploracja tekstów i danych (TDM) a prawa autorskie

Czym jest eksploracja tekstów i danych?

Eksploracja tekstów i danych (ang. Text and Data Mining, TDM) to proces automatycznej analizy dużych zbiorów danych w celu odkrywania nowych informacji, trendów czy wzorców. W kontekście prawa autorskiego TDM wiąże się z wykorzystywaniem treści chronionych prawem w celach badawczych, naukowych czy komercyjnych.

Regulacje dotyczące TDM w Unii Europejskiej

Dyrektywa 2019/790 wprowadza szczególne przepisy dotyczące eksploracji tekstów i danych:

• Wyjątek dla instytucji badawczych i kulturalnych: Organizacje te mogą korzystać z treści chronionych prawem autorskim w celach TDM, pod warunkiem, że mają do nich legalny dostęp.
• Pozostałe podmioty: Właściciele praw muszą jasno oznaczać swoje zastrzeżenia dotyczące wykorzystania treści w TDM. Co istotne, w przypadku treści udostępnionych publicznie online musi to mieć miejsce poprzez metadane lub inne mechanizmy czytelne maszynowo.

Wpływ TDM na innowacje

TDM odgrywa kluczową rolę w rozwoju sztucznej inteligencji i innych technologii analitycznych. Dzięki nowym regulacjom instytucje badawcze mogą korzystać z bogatych zasobów danych, co przyczynia się do postępu w nauce i technologii, jednocześnie chroniąc interesy właścicieli praw autorskich. Co więcej, to rozwiązanie nie hamuje także rozwoju podmiotów działających wolnorynkowo z tym jednak, że podmioty, które mają prawa do treści mogą zastrzec możliwość ich wykorzystania. 

Wykorzystywanie treści generowanych przez AI

Obowiązki dotyczące oznaczania treści

W myśl Rozporządzenia AI Act, treści generowane przez sztuczną inteligencję powinny być jasno oznaczane jako wygenerowane przez system AI. Ma to na celu:

• Zapewnienie transparentności wobec odbiorców.
• Ochronę użytkowników przed potencjalnymi manipulacjami czy dezinformacją.
• Wskazanie źródła treści, co ułatwia ewentualne dochodzenie praw przez właścicieli chronionych utworów.

Deepfake i manipulacje treściami

Treści generowane przez AI, w tym tzw. deepfake, stają się coraz bardziej zaawansowane, co rodzi wyzwania związane z:

• Rozpoznawaniem autentyczności materiałów.
• Zapewnieniem ochrony reputacji osób, które mogą stać się ofiarami manipulacji.

Zasady jeśli chodzi o oznaczanie treści są takie, że:

• obrazy, czy to grafiki, czy wideo powinny być zawsze oznaczone jako wygenerowane przez AI jeśli są deepfaka’mi, chyba że z kontekstu jest to oczywiste
• treści mające znaczenie opiniotwórcze, które nie zostały poddane redakcji także powinny zawierać takie oznaczenie.

Przepisy unijne wprowadzają obowiązek identyfikowania takich treści, a także zwiększoną odpowiedzialność dla podmiotów, które je tworzą lub dystrybuują.

Plagiat i AI – gdzie przebiega granica?

Problem kopiowania i naśladowania treści

Jednym z największych wyzwań związanych z generowaniem treści przez AI jest rozróżnienie między inspirowaniem się istniejącymi utworami a ich kopiowaniem. Systemy AI są szkolone na ogromnych zbiorach danych, co może prowadzić do:

• Powielania fragmentów chronionych treści.
• Generowania utworów o bardzo zbliżonej strukturze czy treści do istniejących dzieł.

Rola unijnych regulacji w ochronie przed plagiatem

Rozporządzenie AI Act zobowiązuje dostawców systemów AI do zapewnienia, że dane wykorzystywane do trenowania modeli są zgodne z prawem autorskim. Ponadto dyrektywa DSM wprowadza mechanizmy umożliwiające właścicielom praw autorskich zgłaszanie naruszeń i dochodzenie roszczeń.

Znaczenie dla twórców

Twórcy powinni znać swoje prawa i monitorować rynek pod kątem potencjalnych naruszeń. W przypadku podejrzenia plagiatu lub wykorzystania ich dzieł bez zgody mogą korzystać z dostępnych środków prawnych, takich jak powiadamianie platform cyfrowych czy składanie pozwów sądowych.

Ochrona danych osobowych a AI

Zasady RODO w kontekście systemów AI

Wykorzystanie systemów AI wiąże się z przetwarzaniem ogromnych ilości danych, w tym danych osobowych. Rozporządzenie Ogólne o Ochronie Danych (RODO) reguluje zasady dotyczące:

• Legalności przetwarzania danych osobowych.
• Ograniczenia celu przetwarzania danych.
• Minimalizacji ilości przetwarzanych danych.
• Zapewnienia przejrzystości działań względem osób, których dane dotyczą.

Przetwarzanie danych osobowych przez systemy AI

Systemy AI często wykorzystują dane osobowe w celach szkoleniowych, co rodzi szczególne ryzyko naruszenia prywatności. RODO nakłada na dostawców takich systemów obowiązki związane z:

• Uzyskiwaniem zgody na przetwarzanie danych.
• Wdrożeniem środków technicznych i organizacyjnych w celu ochrony danych.
• Zapewnieniem prawa do bycia zapomnianym oraz dostępu do informacji dotyczących przetwarzania danych

Sankcje za naruszenia

Naruszenie zasad ochrony danych osobowych w kontekście systemów AI może skutkować nałożeniem wysokich kar finansowych oraz utratą zaufania klientów. Dlatego przedsiębiorstwa powinny wdrażać rozwiązania zgodne z RODO, w tym regularne audyty i szkolenia dla pracowników.

Od kiedy należy stosować nowe zasady oznaczania treści?

Nowe zasady oznaczania treści generowanych przez sztuczną inteligencję (AI) będą obowiązywać od 2 sierpnia 2026 roku, zgodnie z regulacjami zawartymi w unijnym Akcie o Sztucznej Inteligencji (AI Act). Ten termin wyznacza moment, od którego przedsiębiorcy i inne podmioty będą zobligowane do przestrzegania przepisów dotyczących transparentności treści wytworzonych przez AI.

Dlaczego jednak warto oznaczać treści generowane przez AI już teraz?

Choć obowiązek wynikający z AI Act zacznie obowiązywać za nieco ponad dwa lata, istnieje kilka kluczowych powodów, dla których przedsiębiorcy powinni rozważyć wdrożenie tej praktyki już dziś:

1. Wymogi Aktu o Usługach Cyfrowych (DSA)
   Akt o usługach cyfrowych nakłada na bardzo duże platformy internetowe (VLOP) i wyszukiwarki obowiązek wprowadzenia mechanizmów ograniczających ryzyko związane z treściami generowanymi przez AI, w tym deepfake’ami. Już teraz widać, że platformy społecznościowe i wyszukiwarki dążą do większej transparentności w tym zakresie, co wymusza dostosowanie działań reklamodawców i innych podmiotów korzystających z tych mediów.
2. Polityka platform społecznościowych
   Niektóre platformy, takie jak TikTok, już teraz wprowadzają obowiązek oznaczania treści generowanych przez AI. Przykładowo, reklamy lub materiały wykorzystujące sztuczną inteligencję na takich platformach muszą być odpowiednio opisane, aby zapewnić użytkownikom jasność co do ich pochodzenia. Jest to szczególnie istotne dla przedsiębiorców prowadzących działania promocyjne w mediach społecznościowych.
3. Ochrona wizerunku
   Treści generowane przez AI mogą naruszać wizerunek osób, co może prowadzić do konfliktu z przepisami RODO. Wizerunek jest daną osobową, a jego wykorzystanie w deepfake’ach lub innych treściach stworzonych przez AI, bez odpowiedniej zgody, może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi.
4. Przygotowanie do AI Act
   Choć przepisy AI Act wejdą w życie dopiero w 2026 roku, wcześniejsze dostosowanie się do wymagań pomoże firmom uniknąć pośpiechu i potencjalnych kar w przyszłości. Wczesne wprowadzenie odpowiednich praktyk oznaczania treści generowanych przez AI może również przyczynić się do budowania zaufania wśród konsumentów i partnerów biznesowych.
5. Unikanie wprowadzania w błąd konsumentów
   Brak oznaczenia treści generowanych przez AI może zostać uznany za wprowadzanie konsumentów w błąd, co stanowi naruszenie przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów. Transparentność jest nie tylko wymogiem prawnym, ale również kluczowym elementem budowania pozytywnego wizerunku marki.

Przedsiębiorcy, którzy już teraz zaczną oznaczać treści generowane przez sztuczną inteligencję, zyskają przewagę konkurencyjną oraz zminimalizują ryzyko prawne w przyszłości.

Podsumowanie

Kluczowe wyzwania

Rozwój sztucznej inteligencji otwiera przed nami nieskończone możliwości, ale jednocześnie stawia nas przed wyzwaniami prawnymi i etycznymi. Kluczowe kwestie to:

• Brak pełnej jasności co do autorstwa treści generowanych przez AI.
• Potencjalne naruszenia praw autorskich przez systemy AI.
• Wyzwania związane z ochroną danych osobowych.
• Rosnące ryzyko manipulacji i dezinformacji za pomocą zaawansowanych technologii.

Rekomendacje

Aby skutecznie zarządzać ryzykami i korzystać z potencjału AI, przedsiębiorstwa i twórcy powinni:

• Na bieżąco monitorować zmiany w przepisach prawa.
• Inwestować w edukację w zakresie praw autorskich i ochrony danych.
• Wdrażać środki zapewniające zgodność z regulacjami unijnymi, takimi jak RODO i AI Act.
• Posiadać wewnętrzne regulacje dotyczące wykorzystywania AI w ramach organizacji.

Przyszłość AI i prawa autorskiego

Technologia AI będzie nadal się rozwijać, co wymagać będzie elastycznych i dynamicznych rozwiązań prawnych. Współpraca międzynarodowa, harmonizacja przepisów i dialog między twórcami, przedsiębiorstwami i regulatorami są kluczowe dla stworzenia zrównoważonego ekosystemu opartego na sztucznej inteligencji.

Piotr Kantorowski
RADCA PRAWNY

Przedsiębiorcom służę pomocą w kwestiach związanych z prawem własności intelektualnej szczególnie w obszarze digital marketingu i IT. Tworzę też umowy tak, aby oddawały Twoje plany biznesowe i zabezpieczały firmę w najwyższym stopniu. Jeśli trzeba pomagam też poprowadzić spory korporacyjne lub z kontrahentami.

Skontaktuj się ze mną, chętnie odpowiem na Twoje pytania dotyczące naszej oferty i przedstawię rozwiązania dostosowane do Twojego biznesu.