Dnia 22 marca 2023 roku Prezydent podpisał ustawę z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Choć prace nad zmianami zawartymi w nowelizacji trwały dłuższą chwilę to po uchwaleniu tej zmiany wszystko nabrało tempa. Już 23 marca 2023 roku ustawa wpłynęła do Rządowego Centrum Legislacji, a w Dzienniku Ustaw została opublikowana w piątek 31 marca 2023 roku. Ustawa wejdzie w życie 1 lipca 2023 roku.

Co jednak tak właściwie się zmieniło?

Celem uchwalonej ustawy jest wprowadzenie instrumentów pozwalających na sprawne zarządzanie postępowaniem cywilnym. W tym w szczególności uproszczenie obowiązujących procedur, przyspieszenie postępowania sądowego. Dodatkowo ułatwienie stronom i pełnomocnikom kontaktu z sądem, ułatwienie konsumentom dochodzenia swoich praw na drodze sądowej oraz wypełnienie zidentyfikowanych luk w obowiązującym systemie prawnym. Warto jednak dodać, że takie cele przyświecają obecnie – mniej lub bardziej – w zasadzie każdej zmianie dowolnej procedury. Czy jednak nowelizacja realnie przyniesie taki efekt?

Właściwość rzeczowa Sądów Okręgowych

Zmianie ulega art. 17 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego, który jest dla biznesu kluczowy jeśli chodzi o to, czy sprawa będzie prowadzona przed sądem rejonowym, czy okręgowym jako sądem pierwszej instancji. Wprowadzona zmiana polega na podniesieniu wartości przedmiotu sporu determinującej właściwość rzeczową sądu okręgowego z 75 000 zł do 100 000 zł. Celem tej zmiany jest odciążenie sądów okręgowych. Zasada ta będzie miała zastosowanie tylko do spraw wpływających po dniu wejścia w życie ustawy, czyli po dniu 1 lipca 2023 roku.

Cel zmiany jest zrozumiały i z pewnością nie można polemizować z tym, że w sądach okręgowych prowadzone są sprawy największego „kalibru”. Niejednokrotnie o wiele milionów złotych. Pojawia się jednak pytanie jak zmiana ta wpłynie na drożność sądów rejonowych, do których wpływa jednak znacznie więcej spraw. A już w szczególności tych, które toczą się między tak zwanymi „misiami”, czyli mikro, małymi i średnimi przedsiębiorcami. Istnieje zupełnie uzasadniona obawa, że udrożnienie sądów okręgowych będzie jednoznaczne z jeszcze większym zatorem spraw i tak już bardzo obciążonych sądach rejonowych. Czy tak jednak się stanie, czy też może rząd planuje zwiększenie kadry w tych ostatnich sądach? Czas pokaże.

Odsetki od kosztów procesu

Jak wynika z art. 98 § 1¹ Kodeksu postępowania cywilnego od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Jeżeli orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty. A jeżeli orzeczenie takie podlega doręczeniu z urzędu – za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty.

Przed nowelizacją sytuacja nie była jednak klarowna. Czy strona musiała o zasądzenie tych odsetek wnosić, czy wystarczyło jeśli złożyła wniosek o zasądzenie kosztów postępowania. Zgodnie z nową brzmieniem tego przepisu o obowiązku zapłaty odsetek sąd orzeka z urzędu. Tę zmianę należy potraktować jako niewątpliwie korzystną, ponieważ eliminuje ona potrzebę formułowania. Z tak zwanej „ostrożności procesowej”, długich i sformalizowanych wniosków, które mogą być w prosty sposób zastąpione jednym przepisem.

Adres do doręczeń przedsiębiorcy wpisanego w CEIDG

Ci przedsiębiorcy, którzy szykowali się kiedykolwiek do postępowania sądowego wiedzą (lub mają to szczęście, że wiedza ta ich ominęła) ile może być problemów z doręczeniem korespondencji pozwanemu. Problemy te pojawiają się w szczególności wtedy, gdy pozwanym jest przedsiębiorca wpisany do CEIDG.

Po zmianach, zgodnie z  art. 136 Kodeksu postępowania cywilnego, w którym dodany zostanie § 5 i sytuacja ulegnie poprawie. W myśl tego strona, będąca przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji Informacji o Działalności Gospodarczej będzie miała obowiązek zawiadamiać w toku postępowania sąd o każdej zmianie adresu do doręczeń.

Zmianę niewątpliwie należy oceniać pozytywnie i przyśpieszy to postępowanie.

Doręczenie na adres skrytki pocztowej

Do tej pory art. 135 Kodeksu postępowania cywilnego dawał możliwość na wniosek strony doręczać korespondencję na wskazany przez nią adres skrytki pocztowej. W tym wypadku pismo sądowe przesłane za pośrednictwem operatora pocztowego składało się w placówce pocztowej operatora. Poprzez umieszczenie zawiadomienie o tym w skrytce pocztowej adresata. Dotychczasowe przepisy tworzyły jednak w tym przypadku problem z awizacją takiej przesyłki.

Zgodnie z podpisaną przez Prezydenta nowelizacja w tym przypadku zastosowanie znajdzie art. 139 Kodeksu postępowania cywilnego przewidujący obowiązek dwukrotnego zawiadamiania adresata o złożeniu w placówce pocztowej skierowanej do niego przesyłki sądowej. W myśl art. 139 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w razie niezgłoszenia się przez adresata po odbiór pisma złożonego w placówce pocztowej operatora albo w urzędzie właściwej gminy, pismo będzie uważane za doręczone w siódmym dniu po dacie powtórnego umieszczenia zawiadomienia.

Tu także zmianę należy potraktować jako pozytywną, a w szczególności eliminującą dostrzeżony mankament dotychczasowej regulacji.

Potrącenie

Poprzednie zmiany Kodeksu postępowania cywilnego znacznie ograniczyły możliwość podnoszenia zarzutu potrącenia. Obecna nowelizacja choć nie wraca do dawnych w tym zakresie standardów, to jednak rozszerza katalog sytuacji, które pozwalają na podniesienie zarzutu potrącenia.

Zmianie ulegnie art. 203¹ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego polegającej na wskazaniu, że podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda oraz wierzytelność o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników.

Także i tym razem należy pozytywnie ocenić kierunek zmian. Choć można mieć wrażenie, że tym razem nowe brzmienie przepisu przede wszystkim miało na celu doprecyzowanie regulacji oraz rozwianie niejasności, które w tym zakresie zaistniały.

Zamknięcie rozprawy na posiedzeniu niejawnym

Od czasów pandemii COVID-19 sądownictwo w dużym stopniu zmieniło swój kształt. Kiedyś nie tylko prawnicy nie mogli sobie nawet wyobrazić rozprawy bez sali sądowej, a zakończenie sprawy musiało zakończyć się płomiennymi mowami. Dzisiejsza rzeczywistości jest jednak inna i w jej kierunku zmierza też kolejna zmiana wprowadzona nowelizacją.

Otóż w art. 224 Kodeksu postępowania cywilnego dodany zostanie §3, zgodnie z którym sąd będzie mógł zamknąć rozprawę na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli przyczyni się to do sprawniejszego rozpoznania sprawy, a wyznaczanie kolejnych posiedzeń będzie zbędne. Z tym jednak zastrzeżeniem, że strony należało będzie uprzedzić o możliwości zamknięcia rozprawy i o możliwości zabrania przez nie głosu w piśmie procesowym, w terminie nie krótszym niż 7 dni. Wówczas sąd zamknie rozprawę w terminie miesiąca od dnia, w którym upłynął termin do zabrania głosu przez strony.

Tu prawdopodobnie głosy będą podzielone, ja jednak stoję na stanowisku, że zmiana ta wpłynie pozytywnie na szybkość rozpoznawania spraw i dochodzenia swoich spraw przed Sądami.

Zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji

Po zmianie procedury w 2019 r. chyba największym zaskoczeniem było wyeliminowanie możliwości zaskarżenia niektórych orzeczeń. Oczywiście, brak możliwości ich zaskarżenia z pewnością korzystnie wpływa na czas rozpoznawania spraw, ale czy aby nie było to wylanie dziecka z kąpielą?

Zmianie ulegnie w art. 394² § 1¹ Kodeksu postępowania cywilnego poprzez poszerzenie katalogu postanowień sądu drugiej instancji, na które przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu. Będzie to postanowienie w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia oraz w przedmiocie wynagrodzenia biegłego. Dodatkowo, w celu przyspieszenia procedowania, przyjęto, że w sądzie drugiej instancji zażalenie na zaskarżone postanowienie sąd będzie mógł odrzucić jednoosobowo.

W mojej ocenie jest to ważna zmiana, która choć nie przyczyni się z pewnością do przyspieszenia postępowania sądowego to jednak z całą pewnością da możliwość przeprowadzenia go w sposób szanujący niezbędne standardy. Chodzi tu o możliwość zaskarżenia odmowy zwolnienia z kosztów postępowania na etapie, gdy takie postanowienie wydaje sąd II instancji. Rzecz w tym, że jeśli postanowienie to jest niezaskarżalne to sąd ten zmniejsza szansę na to, że sprawa będzie przez niego rozpatrywana. Obecnie, w związku z faktem, że postanowienie to będzie podlegać uzasadnieniu, można liczyć na to, że inni sędziowie jeszcze raz przeanalizują sytuację finansową osoby. Co jednak zwiększy szansę na odpowiednią atencję przy rozpoznawaniu wniosków w tym zakresie.

Postępowanie w sprawach gospodarczych dla konsumentów

Nie ma wątpliwości, że tendencją unijną jest zwiększanie ochrony konsumentów. Niemniej, tak jak w przypadku przepisów materialno-prawnych już teraz są oni objęci zwiększoną ochroną. To w przypadku regulacji procesowych sytuacja taka nie miała do tej pory miejsca.

Nowelizacja zmieni jednak tę sytuację. Rozszerzeniu ulegnie dział dotyczący postępowania w sprawach gospodarczych. Poprzez dodanie art. 458¹⁴ – 458¹⁶ Kodeksu postępowania cywilnego uregulowane zostaną postępowania z udziałem konsumentów. W szczególności polegać to będzie na zapewnieniu konsumentowi możliwości wystąpienia z powództwem także wobec przedsiębiorcy, który zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej.

Konsument będzie miał możliwość wytoczenia powództwa przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania. Przedsiębiorca natomiast będzie miał obowiązek przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie lub w odpowiedzi na pozew. W terminie nie krótszym niż dwa tygodnie. Jeśli przedsiębiorca zaniecha próby ugodowego zakończenia sporu lub będzie w niej uczestniczył w złej wierze, sąd będzie mógł obciążyć go kosztami procesu. A co istotne podwyższyć je dwukrotnie!

Tu można mieć wątpliwości co do celowości takiej regulacji. Obecnie istnieją mechanizmy pozwalające na odmienny od standardowego rozkład kosztów postępowania. Też na ich modyfikacje w stosunku do ich podstawowej wysokości. Obecna regulacja wydaje się być niczym innym jak tylko karaniem przedsiębiorców. W przypadku ich relacji z konsumentami, odmiennie niż byłoby to w innej sytuacji.

Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym

Jak już wspomniałem, zasadą jest jawność postępowania i rozpoznanie sprawy na rozprawie. Niemniej jednak od zasady tej wprowadza się w ostatnim czasie coraz liczniejsze wyjątki. Jego przykładem jest kolejna zmiana wprowadzona nowelizacją.

Dodany zostanie art. 505^1a Kodeksu postępowania cywilnego dotyczący postępowań uproszczonych, zgodnie z którym w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza czterech tysięcy złotych, nie będzie miał zastosowania art. 148¹ § 3 Kodeksu postępowania cywilnego, który przewiduje, że rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne. Jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy. Chyba, że pozwany uznał powództwo. Innymi słowy, w sprawach do 4.000,00 zł zawsze będzie możliwe jej rozpoznanie bez przeprowadzenia rozprawy.

Czy to dobrze? To z pewnością znak czasu, a w sprawach między przedsiębiorcami powinno być oceniane korzystnie. Prawdopodobnie jednak w skali globalnej przepis ten będzie budził kontrowersje, jednak w szczególności wśród osób, które biznesu nie prowadzą.

Zabezpieczenie na rachunku bankowym dłużnika

Nie tylko czas postępowania, ale także jego efektywność ma znaczenie. Nierzadko przed podjęciem dalszych działań w postępowaniu blokują stronę znaczące koszty. Jest tak w szczególności jeśli strona podejrzewa, że jej przeciwnik procesowy jest bankrutem, od którego nie odzyska się najmniejszej nawet kwoty.

Dlatego też jedna z istotnych zmian została dokonana w ustawie z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 31 opłata stosunkowa od wniosku o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym wynosi 5% wartości świadczenia, które ma podlegać zabezpieczeniu. Zgodnie z wprowadzoną zmianą opłata stała od wniosku o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym wyniesie 300 złotych. W razie wykonania zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym, komornik pobierać będzie od wierzyciela opłatę stosunkową w wysokości 10% wartości mienia objętego zabezpieczeniem. Opłata ta podlega zmniejszeniu o wysokość pobranej opłaty stałej.

Czy jednak zmianę tę oceniać w całości pozytywnie? Czy celowym było finalne podniesienie opłaty z 5% na 10%, choć ograniczenie jej poboru tylko do sytuacji, gdy zabezpieczenie jest efektywne? Tu polemizować już można.

Podsumowanie

Jak widać duża część zmian faktycznie może zostać oceniona pozytywnie. Jak będzie faktycznie? czas pokaże. Zmiany opisane w powyższym artykule są oczywiście zdaniem autora jedynie najważniejszymi zmianami i skutkami zmian z punktu widzenia choćby przedsiębiorców. Nowelizacja wprowadza wiele innych, mniej lub bardziej potrzebnych zmian. Tak w Kodeksie postępowania cywilnego, jak i w innych ustawach. Czy środowisko prawników i przedsiębiorców ich potrzebowało pozostawiam pod ocenę w przyszłości.