Programy komputerowe do baz danych są często zlecane software house. Przy zleceniach stworzenia programu do obsługi bazy danych danej firmy, powstają pytania:

• – w jaki sposób można się zabezpieczyć zawierając umowę na stworzenie tego rodzaju oprogramowania oraz czym konkretnie jest baza danych?

Czym są bazy danych?

Jak wynika z ustawy o ochronie baz danych, baza danych oznacza zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi. Zbiór ten wymaga istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości. Z samej definicji wynika, że program komputerowy może być jednym z miejsc, w których baza danych może zostać zamieszczona.

Aby kwestie definicji zakończyć już na tym etapie, warto też wyjaśnić, że producentem bazy danych jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych. Wynika więc z tego, że co do zasady, choć nie jest to elementem definicji samej bazy danych, z tworzeniem bazy danych jest związany nakład inwestycyjny. Nakład ten nie musi mieć bynajmniej charakteru pieniężnego, gdyż może być także czasowy albo też innego rodzaju.

Baza danych w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Odpowiadając na pytanie jak ma się program komputerowy do bazy danych proponuje jednak zacząć od ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która wskazuje, że zbiory, antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów. Niemniej jednak, jak wynika z innych przepisów tej ustawy, które już w sposób bezpośredni dotyczą programów komputerowych, ochrona przyznana bazom danych spełniającym cechy utworu nie obejmuje programów komputerowych używanych do sporządzenia lub obsługi baz danych dostępnych przy pomocy środków elektronicznych.

Co istotne, niemal analogiczny przepis znajduje się w ustawie o ochronie baz danych. Stanowi on, że ochrona przyznana bazom danych nie obejmuje programów komputerowych użytych do sporządzenia baz danych lub korzystania z nich.

Co z powyższego wynika? Wynika z tego przede wszystkim, że czym innym jest stworzenie programu komputerowego oraz przyznana mu ochrona od stworzenia bazy danych i przyznanej jej ochronie. Warto o tym wiedzieć, ponieważ niejednokrotnie zlecając stworzenie oprogramowania do obsługi bazy danych w ramach umowy ma powstać także sama baza danych zawierająca te dane, które na etapie jej tworzenia były już dostępne.

Jakiej ochronie podlegają bazy danych?

O kwestiach dotyczących ochrony programu komputerowego pisałem już kilkakrotnie. Tym razem skupię się więc na kwestiach dotyczących ochrony baz danych, które są obsługiwane przez dany program komputerowy.

Przede wszystkim, warto zwrócić uwagę na fakt, że bazy danych dzielą się na twórcze i nietwórcze. Innymi słowy, nie każda baza danych będzie utworem w rozumieniu ustawy o prawie autorskim, jednak część z nich będzie spełniać wymagane do tego kryteria. W zależności od tego, czy baza danych jest czy też nie jest twórcza zakres jej ochrony będzie jednak różny.

Nietwórcze bazy danych

Zacznijmy od nietwórczych baz danych. Przede wszystkim warto wiedzieć, że zgodnie z ustawą o bazach danych podlegają ochronie określonej w ustawie niezależnie od ochrony przyznanej na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1231) bazy danych spełniającym cechy utworu. Innymi słowy, poziom ochrony nietwórczych baz danych jest tym podstawowym poziomem ich ochrony, który mają także bazy danych twórcze.

Jakie bazy danych podlegają ochronie na podstawie polskiego ustawodawstwa?

Na podstawie ustawy o bazach danych ochronie podlegają jednak nie wszystkie bazy danych. Przede wszystkim podlegają jej bazy danych, których producentem jest obywatel państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Ochronie podlegają też te bazy danych, które zostały stworzone przez osoby prawne z tych obszarów.  Ich ochrona może także wynikać z umów międzynarodowych. Jeśli ochrona bazy danych nie będzie wynikała z żadnego z powyższych to i tak będą one nią objęte jeśli baza danych została stworzona przez przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców.

Komu przysługują uprawnienia do bazy danych?

Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie baz danych producentowi bazy danych przysługuje wyłączne i zbywalne prawo pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części, co do jakości lub ilości. Co istotne, domniemywa się, że producentem jest osoba, której nazwisko lub firmę (nazwę) w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach bazy danych lub której nazwisko lub firmę (nazwę) podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnieniem bazy danych.

Jakie uprawnienia mają użytkownicy baz danych?

Ustawa wskazuje jednak także jakie uprawnienia w stosunku do baz danych mają ich użytkownicy. Trzeba wiedzieć, że producent bazy danych udostępnionej publicznie w jakikolwiek sposób nie może zabronić użytkownikowi korzystającemu zgodnie z prawem z takiej bazy danych, pobierania lub wtórnego wykorzystania w jakimkolwiek celu nieistotnej, co do jakości lub ilości, części jej zawartości. Jeżeli użytkownik korzystający zgodnie z prawem z bazy danych jest uprawniony do pobierania lub wtórnego wykorzystania jedynie z części bazy danych to uprawnienie dotyczy tylko tej części. Jednakże, korzystanie z baz danych nie może naruszać normalnego korzystania z baz danych lub godzić w słuszne interesy producenta baz danych. Postanowienia umowy, które byłyby mniej korzystne dla użytkownika są nieważne.

Wyjątki od zasady korzystania z bazy danych

Od powyższych zasad są jednak wyjątki i tak wolno korzystać z istotnej, co do jakości lub ilości, części rozpowszechnionej bazy danych:

1) do własnego użytku osobistego, ale tylko z zawartości nieelektronicznej bazy danych,
2) w charakterze ilustracji, w celach dydaktycznych lub badawczych, ze wskazaniem źródła, jeżeli takie korzystanie jest uzasadnione niekomercyjnym celem, dla którego wykorzystano bazę,
3) do celów bezpieczeństwa wewnętrznego, postępowania sądowego lub administracyjnego,
4) dla dobra osób niepełnosprawnych

Niemniej jednak, te wyjątki nie są nieograniczone, gdyż nie jest dozwolone powtarzające się i systematyczne pobieranie lub wtórne wykorzystanie sprzeczne z normalnym korzystaniem i powodujące nieusprawiedliwione naruszenie słusznych interesów producenta.

Czas trwania ochrony bazy danych

Czas trwania ochrony bazy danych liczy się od jej sporządzenia przez okres piętnastu lat następujących po roku, w którym baza danych została sporządzona. Jednakże, jeżeli w tym okresie baza danych została w jakikolwiek sposób udostępniona publicznie, okres jej ochrony wygasa z upływem piętnastu lat następujących po roku, w którym doszło do jej udostępnienia po raz pierwszy. Trzeba jednak wiedzieć, że w przypadku jakiejkolwiek istotnej zmiany treści bazy danych, co do jakości lub ilości, w tym jej uzupełnienia, zmiany lub usunięcia jej części, mających znamiona nowego istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu, okres jej ochrony liczy się odrębnie.

Twórcze bazy danych

W pierwszej kolejności trzeba zwrócić uwagę na przytaczany już wcześniej przepis zgodnie, z którym zbiory, antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów. Oznacza to, że poprzez sam układ bazy danych, może dojść do stworzenia utworu. Oznacza to, że nie zawartość bazy danych decyduje o jej twórczym charakterze, a sam sposób stworzenia tej bazy.

Ponadto, w przypadku twórczych baz danych regulacja nie jest już aż tak obszerna i ogranicza się ona jedynie do kilku kwestii. Przede wszystkim, trzeba wiedzieć, że ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych spełniającej cechy utworu, dokonane przez legalnego użytkownika bazy danych lub jej kopii, nie wymaga zezwolenia autora bazy danych, jeśli jest ono konieczne dla dostępu do zawartości bazy danych i normalnego korzystania z jej zawartości. Jeżeli użytkownik jest upoważniony do korzystania tylko z części bazy danych, niniejsze postanowienie odnosi się tylko do tej części.

Tym samym, regulacja prawnoautorska dotycząca baz danych nie jest zbyt rozbudowana. Należy to, że w pozostałym zakresie zastosowanie mają inne przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Roszczenia producenta bazy danych

Roszczenia producenta bazy danych wynikają zarówno z ustawy o bazach danych, co do wszelkiego rodzaju baz danych, jak również z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w zakresie, w którym mamy do czynienia z twórczymi bazami danych.

Do najważniejszych roszczeń z tej pierwszej kategorii trzeba wskazać, że producent, którego prawa do bazy danych zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:  

1) zaniechania naruszania;        
2) usunięcia skutków naruszenia;         
3) naprawienia wyrządzonej szkody:     
a) na zasadach ogólnych albo    
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z bazy danych;       
4) wydania uzyskanych korzyści.

W tym kontekście trzeba jeszcze raz przypomnieć, że program komputerowy podlega odrębnej ochronie w stosunku do bazy danych. Nie można o tym zapominać, gdyż tak jak możliwe jest naruszenie praw do bazy danych bez naruszenia praw do programu komputerowego tak i możliwy jest odwrotny scenariusz.

Podsumowanie

Gdy zlecamy stworzenie bazy danej i oprogramowania do jej obsługi, warto znać uregulowania dotyczące baz danych. W przypadku takich umów, możliwym jest bowiem, że będą ich dotyczyć trzy rodzaje przepisów. Będą to przepisy dotyczące nietwórczych baz danych, twórczych baz danych oraz przepisy dotyczące programów komputerowych.