Czy zamieszczenie kilku sekund cudzego utworu w moich materiałach jest w okej? Tak działa prawo cytatu, prawda? Okazuje się, że niestety prawo cytatu działa trochę inaczej, a ta delikatna różnica ma niebagatelne znaczenie.

Jak wynika z art. 29 u.p.a.p.p., w utworach stanowiących samoistną całość, można przytaczać urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

Czy zatem wykorzystanie jedynie fragmentu utworu będzie wystarczające, aby mówić o prawie cytatu? Otóż jak się okazuje, nie jest tak. Nie jest też tak, że skorzystanie z tego prawa jest wykluczone na skutek udostępnienia całego utworu, pod warunkiem jednak, że to utwór drobny.

Żeby można było mówić o prawie cytatu, sami musimy  „popełnić” utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jeśli nasze działania są nietwórcze, to prawo cytatu w swej podstawowej postaci nie będzie wchodzić w grę. Ważne jest również aby utwór, który zamierzamy wykorzystać choćby we fragmencie, był już rozpowszechniony.

Uwzględniając charakter poradnika i nie czyniąc w tym zakresie przesadnych, a zbędnych wywodów teoretycznych, można jako przykład nierozpowszechnionych utworów podać niepublikowane utwory znanych wykonawców, które po latach ujrzały światło dzienne.

Jeśli więc jesteś dziennikarzem muzycznym i masz dostęp do takowych utworów oraz chciałbyś je omówić w kontekście mieszczącym się w zakresie prawa cytatu, to i tak powyższy przepis na to nie pozwala. Jednak nawet Marek Aureliusz nakazał spalić swoje „Rozmyślania” po śmierci, co potwierdza, że bezwzględne szanowanie woli twórców mogłoby zmienić oblicze świata.

Ponadto, jak już wspomniałem, nie tylko w przypadku wykorzystania krótkich fragmentów utworów będzie można skorzystać z prawa cytatu. Będzie to także możliwe w przypadku drobnych utworów, nawet jeśli wykorzystamy je w całości. Co to znaczy „fragment”, a czym jest „drobny utwór”?

Pojęcia te nie zostały zdefiniowane w przepisach prawa, a wypowiedzi doktryny czy orzecznictwa co prawda bardzo szczegółowo rozwijają znaczenie każdego z nich, jednak finalnie prowadzi to do wyodrębnienia określonych przesłanek, które wciąż nie mają charakteru jednoznacznego i mierzalnego.

Porozmawiaj z ekspertem 🎯

Borykasz się z zagadnieniem, które tutaj poruszyłem? Skontaktuj się ze mną i ustalimy termin 15-minutowej konsultacji. Wspólnie znajdziemy najlepsze rozwiązanie dla Twojego biznesu!

Bezpłatna konsultacja

Cel cytatu

Ostatnim z elementów prawa cytatu jest kwestia dotycząca tak zwanego celu cytatu. Przepis wyraźnie na niego wskazuje i określa, kiedy z prawa cytatu można skorzystać jako podstawy czerpania z cudzej twórczości. Będzie to dopuszczalne w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak: wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie i prawa gatunku twórczości.

Wydaje się, że oprócz ostatniej z podstaw, cel cytatu nie budzi większych wątpliwości. W ramach przykładu można wskazać, że dopuszczalne będzie stosowanie krótkich fragmentów filmów lub piosenek w celu nauki języków obcych. Nie będzie też przeszkód w cytowaniu fragmentów cudzych podcastów, blogów, vlogów i tym podobnych treści, jeśli chcemy wejść w polemikę z przedstawionymi tam tezami .

Jeśli jednak fragment filmu będzie nam potrzebny do uzyskania lepszego efektu wizualnego czy też z tego powodu, że akurat idealnie „pasuje nam” do kontekstu naszej wypowiedzi, żeby była ona bardziej dobitna – sytuacja ta nie będzie mieścić się co do zasady w zakresie prawa cytatu choć w tym zakresie będą jednak pewne wyjątki, o których poniżej.

Prawa gatunku twórczości

Kwestią wartą wyjaśnienia pozostaje to, co kryje się pod pojęciem „prawa gatunku twórczości”. W sposób niekwestionowany pod pojęciem tym należy rozumieć wszelkiego rodzaju kolaże fotograficzne, ale też satyrę, burleskę, trawestację. Wydaje się, że ta podstawa jest także możliwa do zastosowania w przypadku memów, choć jedynie w sytuacji, gdy te mają twórczy charakter i mogą być uznane za utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a jednocześnie nie zachowują charakteru satyrycznego, gdyż wówczas zaistnieje odrębna podstawa do korzystania z cudzych utworów, choć dalej będzie to dozwolone.

W kontekście działań marketingowych warto zwrócić uwagę, że niejednokrotnie przekazy komercyjne sięgają po fragmenty wcześniej powstałych utworów. W literaturze podkreśla się jednak, że wykluczone będzie powołanie się na prawa gatunku twórczości jako autoryzację wykorzystania fragmentów utworu w materiale reklamowym w ramach cytatu.

Piotr Kantorowski
RADCA PRAWNY

Przedsiębiorcom służę pomocą w kwestiach związanych z prawem własności intelektualnej szczególnie w obszarze digital marketingu i IT. Tworzę też umowy tak, aby oddawały Twoje plany biznesowe i zabezpieczały firmę w najwyższym stopniu. Jeśli trzeba pomagam też poprowadzić spory korporacyjne lub z kontrahentami.

Skontaktuj się ze mną, chętnie odpowiem na Twoje pytania dotyczące naszej oferty i przedstawię rozwiązania dostosowane do Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja