Chociaż być może nie jest to oczywiste, także prawa własności intelektualnej mają ogromne znaczenie w zabezpieczeniu i ochronie biznesu, w szczególności w kontekście ochrony przed działaniami nieuczciwej konkurencji. Zacząć należy od tego, że w działalności w zasadzie każdej firmy będziemy mieli do czynienia z przedmiotami własności intelektualnej, które podlegają ochronie. Dzisiaj omówimy najbardziej powszechne kwestie, które występują  w zasadzie w każdym biznesie.

Przed przejściem do omówienia działań, jakie przedsiębiorca może podjąć w celu ochrony ww. przedmiotów własności intelektualnej, wskazać trzeba, że co do zasady podlegają one ochronie wynikającej już z samych przepisów prawa. Podstawowe akty prawne, które regulują ochronę szeroko pojętej własności intelektualnej, to ustawa – Prawo własności przemysłowej oraz ustawa o prawach autorskich i prawach pokrewnych.  Pierwsza skupia się na kwestiach związanych z ochroną m.in. znaków towarowych, wzorów przemysłowych czy wynalazków. Druga natomiast dotyczy ochrony szeroko pojętego utworu. W obszarach nieuregulowanych przez powyższe akty prawne zastosowanie mają przepisy także innych ustaw, w tym w szczególności Kodeksu cywilnego oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Ochrona marki przedsiębiorstwa

Sytuacja opisana powyżej ma miejsce w przypadku chociażby firmy, czyli – potocznie – nazwy przedsiębiorstwa, która chroniona jest na mocy przepisów Kodeksu cywilnego. Zgodnie bowiem z przepisami tzw. prawa firmowego, które znajdziemy w Kodeksie cywilnym, każdy przedsiębiorca posługujący się daną firmą ma wyłączność na jej używanie. W przypadku osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą będzie to człon fantazyjny ujawniony w CEIDG łącznie z imieniem i nazwiskiem przedsiębiorcy, natomiast w przypadku osób prawnych (czyli przede wszystkim spółek kapitałowych) będzie to po prostu nazwa podmiotu wpisana do KRS.

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać usunięcia jego skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia.

W każdym więc przypadku, gdy konkurent w sposób nieuprawniony zacznie używać tej samej firmy, każdy przedsiębiorca, już na gruncie samych tylko przepisów Kodeksu cywilnego, może przede wszystkim żądać zaniechania takiego działania, a w przypadku wyrządzenia w ten sposób szkody, również jej naprawienia poprzez zapłatę odszkodowania. Trzeba jednak pamiętać o tym, że odszkodowanie w takim przypadku dochodzone jest na zasadach ogólnych, co związane jest głównie z tym, że podstawą wystąpienia z roszczeniem o zapłatę odszkodowania jest udowodnienie, że wykorzystywanie przez konkurenta tej samej firmy spowodowało szkodę, nie jest natomiast podstawą do odszkodowania sam fakt użycia podobnej firmy.

Ochrony nazwy przedsiębiorstwa poszukiwać można także w przepisach ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Ustawa ta definiuje ogólnie czyn nieuczciwej konkurencji jako działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. To ogólna, generalna definicja ustawowa czynu nieuczciwej konkurencji. Oprócz niej ustawa wprost opisuje konkretne działania, które stanowią czyn nieuczciwej konkurencji.

W interesującym nas zakresie wskazać trzeba, że czynem nieuczciwej konkurencji jest m.in. takie oznaczenie przedsiębiorstwa, które może wprowadzić klientów w błąd co do jego tożsamości, przez używanie firmy, nazwy, godła, skrótu literowego lub innego charakterystycznego symbolu wcześniej używanego, zgodnie z prawem, do oznaczenia innego przedsiębiorstwa. W każdym więc przypadku, gdy nieuczciwy konkurent użyje takiej samej firmy, to nie tylko naruszy przepisy prawa firmowego z Kodeksu cywilnego, ale również popełni czyn nieuczciwej konkurencji. W razie natomiast dokonania czynu nieuczciwej konkurencji przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:

1. zaniechania niedozwolonych działań,
2. usunięcia skutków niedozwolonych działań,
3. złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,
4. naprawienia wyrządzonej szkody – na zasadach ogólnych,
5. wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści – na zasadach ogólnych,
6. zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Roszczenia te więc są zbliżone do tych wynikających z Kodeksu cywilnego, w szczególności w zakresie żądania zaniechania działania czy też zapłaty odszkodowania (w tym przypadku również naprawienia szkody na zasadach ogólnych), jednakże dają możliwość ochrony nazwy przedsiębiorstwa, np. w sytuacji, gdy nazwa ta nie jest jednocześnie firmą wpisaną do odpowiednich rejestrów czy też naruszenie nie dotyczy stricte firmy, ale np. również symbolu używanego przez przedsiębiorstwo. Przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji odnoszą się bowiem ogólnie do „oznaczenia przedsiębiorstwa”, tym samym zapewniają ochronę nieco szerszą niż przepisy Kodeksu cywilnego.

W kontekście ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji warto też wskazać, że ustawa ta jako czyn nieuczciwej konkurencji definiuje nie tylko używanie wprowadzającego w błąd oznaczenia przedsiębiorstwa, ale także oznaczenie produktu. Zgodnie bowiem z art. 10 ww. ustawy czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczenie towarów lub usług albo jego brak, które może wprowadzić klientów w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów albo usług, a także zatajenie ryzyka, jakie wiąże się z korzystaniem z nich.

Tym samym przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zapewniają ochronę nie tylko oznaczenia przedsiębiorstwa, czyli głównie nazwy, pod którą przedsiębiorstwo funkcjonuje w obrocie gospodarczym, ale również ochronę oznaczenia produktu, czyli marki, pod którą przedsiębiorstwo sprzedaje dane produkty lub usługi. W przypadku stwierdzenia użycia podobnego oznaczenia produktu przez konkurenta przedsiębiorca może więc wystąpić w stosunku do niego z analogicznymi roszczeniami, jak w przypadku wprowadzającego w błąd oznaczenia przedsiębiorstwa.

Mając na uwadze powyższe, mogłoby wydawać się, że nazwa przedsiębiorstwa czy też marka, na podstawie przepisów prawa chronione są na tyle mocno, że nie jest konieczne podejmowanie przez przedsiębiorców żadnych działań. Nic bardziej mylnego. W przypadku jakiegokolwiek bowiem sporu o markę, aby możliwe było skorzystanie z roszczeń, których źródło znajdziemy w przepisach omówionych wcześniej ustaw, konieczne jest udowodnienie swoich praw. Chodzi tutaj głównie o wykazanie, jaka konkretna marka jest wykorzystywana, przez kogo, na jakim obszarze i od jakiego czasu.

W praktyce bywa to bardzo trudne, nawet jeżeli istotnie wykorzystujemy dane oznaczenie w obrocie gospodarczym od wielu lat. Nie zawsze bowiem nazwa produktu wskazywana jest chociażby na fakturach sprzedażowych, a zamiast tego znajdują się tam określenia bardziej ogólne, dotyczące np. rodzaju produktu. W konsekwencji, nawet jeżeli produkt sprzedawany jest od lat, czasami trudne bywa udowodnienie, a co najmniej wymagające przeprowadzenia szerszego postępowania dowodowego, że sygnowany jest on konkretną marką.

Praktyczna ochrona marki może być więc bardzo trudna, w szczególności, gdy temat ten podejmowany jest dopiero w przypadku powstania sytuacji spornej. Niestety, wówczas często już jest za późno na podjęcie jakichkolwiek działań prewencyjnych i ochrona marki bazować może jedynie na ogólnych, często trudnych do wyegzekwowania, przepisach prawa.

Rejestracja znaku towarowego

Jednym z takich działań prewencyjnych, które śmiało można określić jako najlepszy sposób na ochronę marki, jest rejestracja znaku towarowego w odpowiednim Urzędzie Patentowym. Odpowiednim, ponieważ właściwość Urzędu uzależniona będzie od zakresu terytorialnego ochrony, który nas interesuje. Znak towarowy zarejestrować bowiem można w polskim Urzędzie Patentowym, unijnym Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej; możliwe jest też rozszerzenie ochrony w ramach procedury międzynarodowej na określone państwo pozaunijne lub wiązkę tych państw. Decydujący tutaj będzie każdorazowo zakres terytorialny działalności i rynki, na których sprzedawane są produkty lub świadczone są usługi.

W przypadku bowiem biznesu lokalnego, koncentrującego się na rynku polskim, zbyteczne będzie zastrzeżenie unijnego znaku towarowego. I odwrotnie, w przypadku działalności, której obszar obejmuje kilka państw, rejestracja znaku wyłącznie w Polsce będzie dalece niewystarczająca w celu zapewnienia należytej ochrony marki. Znakiem towarowym jest w uproszczeniu takie oznaczenie, które pozwala odróżnić towary/usługi jednego przedsiębiorcy od towarów/usług innych przedsiębiorców. Taka też jest podstawowa funkcja znaku towarowego, czyli umożliwienie klientom wyboru towarów/usług pochodzących z określonej firmy, np. jeżeli byli zadowoleni z poprzedniego zakupu lub wykonanej usługi.

W działalności przedsiębiorstwa znakiem towarowym będzie więc najczęściej nazwa firmy lub produktu czy też związane z nimi logotypy. Będziemy mieli w tym przypadku więc do czynienia ze znakiem słownym (nazwa), słowno-graficznym (logotyp) albo graficznym (np. sam sygnet logotypu). To najczęściej spotykane w działalności firm tzw. konwencjonalne znaki towarowe. Oprócz tego istnieje możliwość rejestracji wielu znaków niekonwencjonalnych, jak np. kolor. Zarejestrowanym znakiem towarowym jest też chociażby bryła Stadionu Narodowego, ale informacje te mają raczej charakter ciekawostki niż realnej wiedzy w zakresie ochrony marki w codziennej działalności firmy.

Z całą pewnością ewentualna rejestracja niekonwencjonalnego znaku towarowego wymaga każdorazowo indywidualnej konsultacji prawnej z profesjonalistą. To na rejestrację jakiego znaku towarowego należy się zdecydować zależy głównie od specyfiki oznaczeń używanych przez przedsiębiorstwo i tego, na jakim obszarze warto je chronić w konkretnym przypadku. Istotne jest to czy w danej sytuacji ważna jest ochrona samej nazwy, czy też najbardziej istotnym elementem marki jest logotyp, a sama nazwa jest drugorzędna lub też opisowa (ogólnoinformacyjna).

Kwestia ta wymaga rozważenia w każdym indywidualnym przypadku i nie sposób udzielić jednej, uniwersalnej odpowiedzi. Istotne jest jednak również to, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby markę chronić na wielu polach, poprzez np. rejestrację zarówno znaku słownego (nazwa), jak i znaku słowno-graficznego (logotyp). Warte podkreślenia jest to, że skorzystanie z fachowej pomocy prawnej będzie korzystne w przypadku rejestracji niemal każdego znaku towarowego, a nie tylko tego, który zakwalifikujemy jako niekonwencjonalny.

Wynika to z tego, że bardzo istotnym elementem procedury rejestracji znaku towarowego jest nie tyle wypełnienie podania o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy, ale przeprowadzenie badania zdolności rejestrowej znaku. Badanie takie polega na analizie czy w przypadku konkretnego znaku nie występują tzw. bezwzględne podstawy odmowy rejestracji (np. opisowość znaku), czy też przeszkody rejestracyjne o charakterze względnym (głównie podobieństwo do wcześniej zarejestrowanych znaków).

Procedura rejestracji wygląda bowiem w ten sposób, że po opublikowaniu zgłoszenia biegnie 3-miesięczny tzw. okres sprzeciwowy, w czasie którego podmioty, które uważają, że dane zgłoszenie narusza ich prawa, mogą wnieść sprzeciw. Dotyczy to głównie sytuacji, gdy zgłaszany jest znak towarowy podobny do wcześniej już zarejestrowanego znaku towarowego. Podkreślić trzeba tutaj słowo „podobny”, ponieważ podstawą sprzeciwu może być nie tylko znak towarowy identyczny, ale również właśnie podobny.

I o ile znaki identyczne odszukać jest dosyć łatwo, tak analiza znaków podobnych wymaga już określonej wiedzy i doświadczenia w tematyce znaków towarowych. Zasadny natomiast sprzeciw w toku procedury rejestracji nie tylko finalnie skutkować będzie odmową rejestracji znaku, ale również wygeneruje dodatkowe koszty, których często można uniknąć, poprzedzając samo zgłoszenie rzetelnym zbadaniem zdolności rejestrowej znaku towarowego. Istotne jest też to, że rejestracja znaku nie zapewnia absolutnego monopolu na daną nazwę, ale zapewnia wyłączność na używanie oznaczenia dla konkretnych produktów lub usług.

W związku z tym w podaniu o rejestrację znaku towarowego określa się klasy tzw. Klasyfikacji Nicejskiej, a także konkretne towary/ usługi, dla których chroniony będzie znak towarowy. Wyznacza to zakres ochrony znaku towarowego i określa, jakie towary i usługi objęte są monopolem właściciela znaku towarowego. Cała procedura rejestracji zwieńczona jest wydaniem przez Urząd Patentowy świadectwa ochronnego.

Jest to dokument potwierdzający, kto jest właścicielem konkretnego znaku i do sygnowania jakich towarów lub usług jest on przeznaczony. Dokument ten wskazuje również datę zgłoszenia (jest to także data, od której trwa prawo ochronne). Jest to więc dokument, który stanowi potwierdzenie praw wyłącznych do znaku towarowego. W przypadku sporu o markę okazanie świadectwa często kończy ten spór jeszcze w zarodku, a przedsiębiorca w celu ochrony marki nie musi dowodzić szeregu okoliczności dotyczących używania znaku towarowego. Potwierdzone są one bowiem przez Urząd Patentowy. Ochrona marki dzięki rejestracji jej jako znak towarowy jest więc dużo prostsza i często skuteczniejsza niż w przypadku opierania tejże ochrony wyłącznie na przepisach Kodeksu cywilnego i ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

To najważniejsza korzyść wynikająca z rejestracji znaku towarowego związana z zabezpieczeniem biznesu. To jednak nie jedyne plusy. Dzięki rejestracji znaku towarowego możliwe jest umieszczenie obok marki symbolu ®. Charakterystyczne „r” w kółku stanowi skrót od słowa registered, czyli zarejestrowany i posługiwać tym oznaczeniem mogą się wyłącznie podmioty, które zarejestrowały znak towarowy we właściwym Urzędzie Patentowym.

Wpływa to bez wątpienia na prestiż, wiarygodność i postrzeganie marki przez klientów. Po rejestracji znaku towarowego ułatwione też jest znacznie zawarcie licencji na znak towarowy, wniesienie go jako aport do spółki czy też po prostu jego sprzedaż. To wszystko sprawia, że rejestracja znaku towarowego po prostu się opłaca, mimo, że sama procedura (szczególnie unijna) do najtańszych nie należy.

Struktura kosztów rejestracji jest dosyć złożona i uzależniona jest od liczby klas Klasyfikacji Nicejskiej, które zgłoszenie obejmuje, ale dla zobrazowania podstawowego kosztu rejestracji można wskazać, że rejestracja jednego znaku towarowego w jednej klasie towarowej/usługowej to w Polsce łączny koszt 890 zł, a w przypadku Unii Europejskiej koszt 850 euro. Do tego doliczyć należy rzecz jasna koszt ewentualnych usług prawnych z tym związanych, jeżeli przedsiębiorca zdecyduje się z nich skorzystać.

Ochrona znaku towarowego trwa 10 lat. Przeliczając więc powyższe opłaty na lata ochrony, koszt rejestracji nie jest już tak znaczny, a już z całą pewnością warty poniesienia w celu zapewnienia bezpieczeństwa biznesu. Należy w tym miejscu wspomnieć, że w Urzędzie Patentowym funkcjonuje niepisana zasada „kto pierwszy ten lepszy”, czyli znak towarowy zarejestrowany zostanie na rzecz podmiotu, który jako pierwszy dokona zgłoszenia. Oczywiście w przypadku gdy nieuczciwy przedsiębiorca „ukradnie” markę konkurenta, możliwe jest unieważnienie takiego znaku i to nawet po jego rejestracji. Zdecydowanie jednak lepiej jest zarejestrować znak towarowy na swoją rzecz, niż tracić czas, siły i środki na odzyskanie marki.

Rejestracja wzoru przemysłowego

Ważnym elementem strategii ochrony własności intelektualnej przedsiębiorstwa jest nie tylko ochrona oznaczeń wykorzystywanych w obrocie gospodarczym, ale również ochrona produktów dostarczanych na rynek. W tym przypadku także najlepszym sposobem ochrony jest rejestracja produktu we właściwym Urzędzie Patentowym jako wzór przemysłowy. Dotyczy to głównie produktów fizycznych, ale jako wzór przemysłowy chroniony może być także np. layout strony internetowej czy aplikacji.

Dzięki rejestracji produkt chroniony jest jako całość. Ochronie podlega jego kształt, kolorystyka, faktura. Nie są w ten sposób chronione natomiast cechy funkcjonalne produktu czy elementy niewidoczne w normalnym użytkowaniu. Podkreślić trzeba też, że nie każdy produkt nadaje się do rejestracji jako wzór przemysłowy. Wzorem przemysłowym może być produkt, który posiada dwie cechy: jest nowy i ma indywidualny charakter.

Wzór przemysłowy uważany jest za nowy, jeżeli przed datą zgłoszenia go do Urzędu Patentowego identyczny wzór nie został publicznie udostępniony, a sam zgłaszany wzór został ujawniony nie więcej niż 12 miesięcy przed zgłoszeniem. Wzór przemysłowy cechuje natomiast indywidualny charakter, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje on u zorientowanego użytkownika (dostatecznie świadomego i poinformowanego), różni się od wrażenia wywołanego przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której został on zgłoszony do rejestracji.

Co jednak istotne, brak tych cech nie uniemożliwia rejestracji wzoru, ponieważ Urząd co do zasady ich nie bada. Brak tych cech może być jednak podstawą do unieważnienia wzoru przemysłowego. Warto więc zadbać o niezwłoczną rejestrację wzoru przemysłowego jeszcze przed wprowadzeniem produktu do obrotu albo zaraz po tym, jak zacznie się jego dystrybucja. Uchronić się można w ten sposób od sytuacji, że nieuczciwy konkurent „ukradnie” produkt i zacznie jego dystrybucję jako własny, a co gorsza – dokona na swoją rzecz rejestracji wzoru przemysłowego.

Podobnie bowiem jak w przypadku znaków towarowych, tak również w przypadku wzorów przemysłowych w Urzędzie Patentowym funkcjonuje zasada „kto pierwszy ten lepszy”. Jeżeli wprowadzony na rynek zostaje produkt bez jego rejestracji, każdorazowo istnieje ryzyko, że nieuczciwy konkurent zarejestruje na swoją rzecz ten produkt jako wzór przemysłowy. Wynika to z tego, że jak zostało wcześniej wspomniane, Urząd Patentowy nie bada co do zasady nowości, indywidualnego charakteru ani praw do wzoru przemysłowego.

Co za tym idzie, taki wzór przemysłowy zostanie zarejestrowany, a dopiero później możliwe będzie jego unieważnienie. Co oczywiste, taka procedura, po pierwsze, wygeneruje dodatkowe koszty związane chociażby z obsługą prawną po stronie prawowitego właściciela produktu, a po drugie – co niezwykle istotne – do czasu unieważnienia prawa wyłącznego właściciel zarejestrowanego wzoru przemysłowego będzie mógł podejmować działania mające na celu uniemożliwienie wprowadzenia tegoż wzoru do obrotu, np. poprzez blokowanie ofert w serwisach typu marketplace.

Łatwo sobie wyobrazić, jak duże może to wygenerować straty dla przedsiębiorstwa. Również w tym przypadku sprawdzi się banalna maksyma, że lepiej zapobiegać niż leczyć i mając na względzie ochronę biznesu, zdecydowanie korzystniej będzie objąć ochroną nowe i indywidualne produkty jako wzory przemysłowe, niż później toczyć – rzecz jasna całkiem słuszną, ale jednak kosztowną i czasochłonną – batalię o ich odzyskanie.

Nie bez znaczenia jest również to, że koszt rejestracji wzoru przemysłowego jest stosunkowo niewielki. Opłata za zgłoszenie w przypadku rejestracji w Polsce to 300 zł, a w przypadku Unii Europejskiej 350 euro. Następnie konieczne jest uiszczanie opłat za kolejne okresy ochronne, a każdy z nich wynosi 5 lat. Podobnie jak w przypadku rejestracji znaków towarowych możliwe jest skorzystanie z procedury krajowej, regionalnej (UE) lub międzynarodowej.

Ochrona produktów

W kontekście ochrony produktów warto wspomnieć, że ich rejestracja jako wzory przemysłowe, mimo, że jest najlepszym sposobem na ochronę, to nie jest sposobem jedynym. Podobnie jak w przypadku znaków towarowych ochrony niezarejestrowanych wzorów przemysłowych możemy poszukiwać w obowiązujących przepisach prawnych – z tym zastrzeżeniem, że w tym przypadku rzecz jasna nie będzie możliwe skorzystanie z regulacji prawa firmowego z Kodeksu cywilnego, które odnoszą się stricte do firmy przedsiębiorstwa. Ponownie jednak sięgnąć możemy do przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Zgodnie z art. 13 ww. ustawy czynem nieuczciwej konkurencji jest naśladowanie gotowego produktu, polegające na tym, że za pomocą technicznych środków reprodukcji jest kopiowana zewnętrzna postać produktu, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. W razie więc stwierdzenia popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji w postaci naśladowania produktu przedsiębiorca także może skorzystać z szeregu roszczeń wynikających z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, które wymienione zostały już wcześniej w kontekście znaków towarowych (art. 18 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji).

Warto też wspomnieć, że wzór przemysłowy może być chroniony bez rejestracji na podstawie unijnych przepisów jako niezarejestrowany wzór wspólnotowy. Ochrona niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego jest jednak słabsza (chroni bowiem jedynie przed kopiowaniem) i krótsza (wynosi 3 lata od publicznego ujawnienia wzoru). Wiąże się też z trudnościami dowodowymi w zakresie udowodnienia praw do wzoru. Tego rodzaju ochrona może jednak okazać się odpowiednia głównie dla przedsiębiorców, którzy wytwarzają produkty cieszące się krótkim zainteresowaniem klientów.

W przypadku tego rodzaju produktów ochrona w ramach niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego może być czasami wystarczająca. W zestawieniu jednak z zarejestrowanym wzorem to zawsze wzór zarejestrowany gwarantuje pewniejszą i skuteczniejszą ochronę.

Prawa autorskie w działalności przedsiębiorstwa

W kontekście ochrony własności intelektualnej firmy, nawet jeżeli w ramach niniejszej publikacji temat ten omawiany jest wyłącznie częściowo, nie sposób przynajmniej nie wspomnieć o przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przepisy te bowiem mogą mieć zastosowanie zarówno w przypadku ochrony znaków towarowych, jak i wzorów przemysłowych. Warunek jednak jest jeden. Dany znak czy wzór musi stanowić utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Utworem natomiast jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze.

Co za tym idzie, co do zasady utworem nie będzie raczej pojedyncze słowo stanowiące nazwę przedsiębiorstwa, ale jak najbardziej za utwór będziemy mogli uznać chociażby logotyp czy też produkt wyróżniający się indywidualnym, charakterystycznym kształtem. W tym kontekście warto też wspomnieć, że prawa autorskie dzielimy na osobiste i majątkowe. Prawa autorskie osobiste przysługują twórcy i nie mogą być zbyte (jest to np. możliwość oznaczenia utworu swoim imieniem i nazwiskiem). Natomiast prawa autorskie majątkowe mogą być przedmiotem obrotu i dotyczą sfery czerpania korzyści majątkowych z utworu.

Prawa autorskie powstają samoistnie z mocy prawa, nie istnieje też żaden ich rejestr. Kwestia ta zostaje wspomniana w szczególności z uwagi na to, że gdy przedsiębiorstwo zleca na zewnątrz wykonanie np. właśnie logotypu, to niezwykle istotne jest zawarcie umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie. Bez tego niemożliwe będzie skorzystanie z roszczeń wynikających z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Co ważne, taka umowa musi być zawarta w formie pisemnej, co oznacza, że niewystarczająca jest wymiana np. podpisanych skanów. Umowa określać musi również wynagrodzenie za przeniesienie majątkowych praw autorskich oraz wskazywać pola eksploatacji. Przedsiębiorca może również nabyć majątkowe prawa autorskie na mocy przepisów prawa, np. jako pracodawca w stosunku do utworów swoich pracowników, które powstają Prawa autorskie w działalności przedsiębiorstwa w ramach wykonywania ich obowiązków pracowniczych.

Nie dotyczy to więc każdego utworu stworzonego przez pracownika, ale utworu, który stworzony został przez niego w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych. W przypadku gdy znak towarowy czy wzór przemysłowy stanowi utwór i przedsiębiorcy przysługują do niego majątkowe prawa autorskie, to w przypadku, gdy prawa te zostały naruszone, może żądać on od osoby, która naruszyła te prawa:

1. zaniechania naruszania,
2. usunięcia skutków naruszenia,

naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione

trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu,

wydania uzyskanych korzyści.

Roszczenia te są więc zasadniczo zbliżone do tych wynikających z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jednakże w zakresie prawa autorskiego, w przypadku wyrządzenia szkody, możliwe jest dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych albo zapłaty wynagrodzenia odpowiadającego licencji za udzielenie zgody na korzystanie z utworu. To drugie roszczenie, w określonych okolicznościach, może być łatwiejsze do zrealizowania.

Podobnie jak w zakresie znaków towarowych w przypadku skorzystania z ochrony wzoru przemysłowego przysługującej na gruncie prawa autorskiego lub ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w razie ewentualnego sporu z nieuczciwym kontrahentem konieczne jest udowodnienie swoich praw do produktu, w szczególności faktu jego wprowadzania do obrotu. W przypadku natomiast rejestracji wzoru przemysłowego Urząd Patentowy niejako wyręcza przedsiębiorcę, a potwierdzeniem przysługującej mu ochrony produktu jest wydane przez Urząd świadectwo rejestracji.