Czy części utworu są chronione prawem autorskim?

Każdy film nosi cechy twórcze, co oznacza, że w rozumieniu ustawy o prawie autorskim jest utworem, szczególnie, że utwór audiowizualny jest wymieniony odrębnie w ustawie jako typowy przykład utworu, co wiążę się z tym, że film jako całość i jego poszczególne elementy podlegają ochronie. Istotnym jest, co podkreśla się w orzecznictwie, że nie ma podstaw do przyjęcia poglądu, że części utworu podlegają innemu reżimowi prawnemu niż ten, któremu podlega cały utwór. Części utworu (w tym również poszczególne frazy utworów słownych) są chronione prawem autorskim, jeśli przyczyniają się do oryginalności całego dzieła, zaś zawarte w nich elementy stanowią wyraz własnej twórczości intelektualnej autora utworu. Trudno przyjąć istnienie w filmach scen, w zakresie których operator, reżyser, aktorzy i wszyscy inni pracujący przy jego powstaniu nie mieliby zamiaru wykazać się kreatywnością i twórczością, stąd może się wydawać, że nie można wykorzystywać scen z filmu w memach, które powstają w ich oparciu, bo w sytuacji, kiedy nie posiadamy zgody producenta filmu albo innego podmiotu, który posiada prawa autorskie do danego tytułu, uznać należy te działania za bezprawne.

Czy dozwolone jest wykorzystywanie scen filmowych w memach?

Co ciekawe, zgodnie z art. 29¹ ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w przypadku memów o charakterze satyrycznym, o charakterze zabawnym, dozwolone jest wykorzystywanie scen filmowych w memach o właśnie takim charakterze, czyli na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.

#reklama

Poradnik prawny dla influencerów i digital marketerów

132 odpowiedzi na pytania prawne najczęściej nurtujące biznes on-line. Kup z rabatem 15% z kodem PIOTR15 lub PAWEL15.

KUP TERAZ

Cechy parodii

Jak tak właściwie należy interpretować „parodię”? W orzecznictwie wskazane jest kilka istotnych cech parodii, a są nimi:

• nawiązanie do istniejącego już utworu, z jednoczesnym wskazaniem na uchwytne, w porównaniu z nim, różnice;
• charakter humorystyczny lub żartobliwy.

Pojęcie parodii w rozumieniu tego przepisu nie podlega warunkom, według których parodia miałaby mieć własny oryginalny charakter, rozumiany inaczej niż wykazywanie uchwytnych różnic w porównaniu z parodiowanym oryginalnym utworem, że miałaby zostać przypisana osobie innej niż autor oryginalnego utworu, dotyczyć samego oryginalnego utworu lub wskazywać źródło parodiowanego utworu. Jednakże zastosowanie w konkretnej sytuacji wyjątku przewidzianego dla parodii powinno zachowywać właściwą równowagę między interesami i prawami twórców, a wolnością wypowiedzi użytkownika chronionego utworu, który powołuje się na wyjątek przewidziany dla parodii.

Podstawa prawna do zamieszczenia w memach scen z filmów

W kwestii memów, które nie posiadają charakteru humorystycznego, parodiowego czy satyrycznego można przyjąć, że podstawę do zamieszczania w nich scen z filmów mogą stanowić ogólne regulacje prawa cytatu, np. prawa gatunku twórczości. Jeśli uznamy, że można mówić o  gatunku twórczości związanej z memami, to także art. 29 u.p.a.p.p. dawałby podstawę do wkomponowywania w memy scen z filmów. Kwestia ta przedstawiałaby się więc podobnie, jak w przypadku kolażu. Jeśli jednak taka sytuacja nie miałaby miejsca, to w innych niż satyryczne memach brak będzie podstawy prawnej ku temu, aby wykorzystać w nich fragment filmu. Z jednej strony konieczne do zastosowania tego wyjątku byłoby uznanie, że dany mem jest kreatywny i twórczy, a tym samym stanowi utwór. Z drugiej natomiast większość memów ma charakter satyryczny, a przynajmniej może być na pewnej płaszczyźnie tak interpretowana.

Naruszenie osobistych praw twórców filmu

W przypadku niektórych memów istnieje możliwość naruszenia osobistych praw twórców filmu, z którego zostały zaczerpnięte kadry. Orzecznictwo podkreśla, że dana twórczość stanowi wyraz przemyśleń, pewnej emocji czy kreatywności, a także wynik jego koncepcji w ujęciu danego tematu. Dlatego uznać należy, że wszelkie „poprawienia”, zmiana kolorystyki czy doklejanie napisów w ramach materii autora zaburza jego wizję sposobu oddziaływania obrazu i wywołuje jego dyskomfort. Powyższe obniża wartość tego dzieła.  Choć w przypadku parodii zakres swobody twórczej wydaje się znaczący, to nie można zupełnie zapominać o tym elemencie, ponieważ może on mieć znaczenie dla sprawy.

Reklama wirusowa

A co z reklamą wirusową z wykorzystaniem memów? Czy można w niej wykorzystywać powyższe podstawy prawne? Czy można w ten sposób legalnie reklamować marki i produkty?
Jak to zwykle bywa, zdania są oczywiście podzielone. W polskim orzecznictwie kwestie te nie są uregulowane, natomiast art. 29¹ u.p.a.p.p. nie wymaga, aby eksploatacja utworu następowała wyłącznie na potrzeby niekomercyjne, a to oznacza, że każda forma żartobliwej wypowiedzi, która eksploatuje utwór, może być uznana za formę niekomercyjnego użytku.

Parodia konkurencyjna

„Parodia konkurencyjna”, która jest dość mocno dostrzegalna w praktyce, odnosi się do produktów lub przekazów komercyjnych naszych konkurentów na rynku.
Generalnie nie odrzuca się możliwości postawienia znaku równości pomiędzy omawianą formą dozwolonego użytku a reklamą, przy czym ocena musi być dokonywana w konkretnych stanach faktycznych.

Piotr Kantorowski
RADCA PRAWNY

Przedsiębiorcom służę pomocą w kwestiach związanych z prawem własności intelektualnej szczególnie w obszarze digital marketingu i IT. Tworzę też umowy tak, aby oddawały Twoje plany biznesowe i zabezpieczały firmę w najwyższym stopniu. Jeśli trzeba pomagam też poprowadzić spory korporacyjne lub z kontrahentami.

Skontaktuj się ze mną, chętnie odpowiem na Twoje pytania dotyczące naszej oferty i przedstawię rozwiązania dostosowane do Twojego biznesu.

Bezpłatna konsultacja